دیه، مالی است که در شرع، برای جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهتی قصاص امکان ندارد، مقرر شده است. نرخ دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۲، در ماه های غیر حرام یا عادی، 900 میلیون تومان و در ماه های حرام، معادل 1 میلیارد و 200 میلیون تومان می باشد. نحوه تعیین دیه سال 1402، توسط رئیس قوه قضاییه می باشد.
دیه چیست؟
دیه مال و اموال مجرم بوده که به علت صدمه به جان، قطع اعضای بدن یا منافع اعضا، به فرد دیگر یا ورثه او تعلق می‌گیرد. مبلغ دیه با توجه به وقوع جرم در ماه‌های حرام به میزان یک سوم افزایش می‌یابد که در اصطلاح فقهی، تغلیظ دیه نامیده می‌شود.
تعریف دیه طبق ماده ۴۴۵ قانون مجازات اسلامی عبارت است از: دیه مقدار مال معینی است که در شرح مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو، منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، تعیین شده است.
بنابراین شرایط تعیین دیه عبارت است از:
- جرم‌هایی که به صورت عمدی انجام شده و به دلایل قانونی شامل قصاص نمی‌شوند.
- در جرایمی نظیر ضرب و شتم که به صورت غیر عمد انجام شده، مجرم محکوم به پرداخت دیه است.
بیشتر بخوانید : محاسبه دیه
اقسام دیه چیست؟
دیه دارای دو بخش مجزا بوده که عبارتند از:
- دیه مقدر
- دیه غیر مقدر
دیه مقدر به این منظور است که میزان دیه توسط قانون مجازات اسلامی مشخص شده است اما در دیه غیر مقدر میزان دیه در قانون مجازات مشخص نشده و توسط کارشناسی پزشکی قانونی و قاضی دادگاه تعیین می‌شود.
معرفی انواع دیه:
دیه بر طبق قوانین مجازات اسلامی دارای انواع مختلفی است. در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
دیه قتل
دیه قتل، دیه کامل انسان است که توسط قوه قضائیه مبلغ آن در هر سال مشخص می‌گردد. بنابراین طبق قانون اگر فردی مرتکب قتل شود، محکوم به پرداخت دیه کامل به خانواده مقتول است و بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، میزان دیه قتل نفس زن و مرد تفاوت دارد.
دیه اعضای بدن
دیه اعضای بدن به گونه ایست که اگر فردی به صورت عمدی یا غیر عمدی به اعضای بدن شخص دیگری آسیب وارد کند، ملزم به پرداخت دیه است. به این صورت که اگر شخصی از یک عضو، تنها یک عدد داشته باشد و آن عضو توسط مجرم از بین برود، مجرم ملزم به پرداخت دیه کامل به آن شخص است. در صورتی که شخص از یک عضو دو عدد داشته باشد (مانند دست) و یکی از عضوها توسط فرد مجرم از بین برود، مجرم محکوم به پرداخت نصف دیه کامل به آن شخص خواهد بود. همچنین در صورت از بین رفتن هر دو عضو، مشمول پرداخت دیه کامل می‌شود. در قانون و مقرارت مجازات اسلامی برای از بین بردن اعضای بدن، دیه مشخصی تعیین شده است. برای نمونه، دیه لب، بینی، لاله گوش، زبان، دندان، گردن، فک، دست و پا توسط قانون مجازات اسلامی به صورت جداگانه مشخص شده است. شما می‌توانید با مطالعه مقالات زیر اطلاعات کامل‌تری درباره دیه اعضای بدن به دست آورید.
دیه منافع اعضا
دیه منافع اعضا به مجرمی که موجب از بین رفتن حواس یک فرد شده، تعلق می‌گیرد. به این صورت که فرد ضارب محکوم به پرداخت دیه منافع اعضا خواهد بود. برای نمونه می‌توانیم به گوش فردی که توسط شخص ضارب آسیبی به آن نرسیده اما شنوایی آن فرد از بین رفته، اشاره کنیم. دیه منافع اعضا بر طبق قانون مجازات اسلامی به مواردی نظیر دیه عقل، دیه بینایی، دیه بویایی، دیه شنوایی و غیره تعلق می‌گیرد.
دیه جراحات
در مواردی که مجرم به صورت عمدی یا غیرعمدی جراحتی در یک شخص به وجود آورد، مجرم محکوم به پرداخت دیه جراحات به آن فرد خواهد شد. میزان دیه جراحات با توجه به مقدار جراحت ایجاد شده در فرد مضروب با تشخیص پزشکی قانونی تعیین می‌شود. دیه جراحات شامل دیه خراش، کبودی و تورم است.
نرخ دیه چگونه محاسبه می شود؟
میزان دیه کامل یک انسان با مبلغ روز ۱۰۰ شتر سالم و بدون مشکل برابر است اما میزان دیه‌های مختلف در زمان پرداخت آنها توسط قانون مجازات کشور محاسبه خواهد شد. همچنین برای بسیاری از جرایم، دیه مشخصی توسط قانون مجازات اسلامی مشخص نشده، به همین سبب مبلغ دیه این جرایم بر اساس گواهی پزشکی قانونی تعیین می‌گردد.
تفاوت دیه زن و مرد
از اصلی ترین دلایل تفاوت دیه زن و مرد طبق اسلام این است که مردان مسئولیت و تأمین خرج و مخارج زندگی را برعهده دارند و تأمین نیازهای مالی خانواده برعهده مردان است. بنابراین با از بین رفتن سرپرست خانواده، مشکلات مالی زیادی برای آن خانواده به وجود می‌آید. به همین سبب قانون مجازات اسلامی دیه مرد را دو برابر دیه زن اعلام کرده تا نیازهای مالی خانواده رفع شود. تفاوت دیه زن و مرد، نشان دهنده برتری مرد نسبت به زن نخواهد بود. قوه قضائیه قانونی برای حمایت از زنان سرپرست خانواده تصویب کرده تا از طریق بیمه، زن و مرد دیه برابری داشته باشند. بنابراین طبق قوانین جدید در قانون بیمه شخص ثالث، شرکت‌های بیمه و صندوق تأمین خسارت‌های بدنی باید به صورت برابر دیه زن و مرد را پرداخت کنند. توجه داشته باشید که این قانون تنها برای حوادث رانندگی و شرکت‌های بیمه قابل اجرا خواهد بود. بر اساس قانون، خسارت و دیه وارد شده بر شخص ثالث در حوادث رانندگی، توسط شرکت‌های بیمه پرداخت شده و تفاوتی میان میزان دیه زن و مرد نیست و هر دو دیه کامل را دریافت خواهند کرد. بنابراین شرکت‌های بیمه باید خسارات وارد شده را بدون توجه به مواردی نظیر دین و جنسیت تا سقف تعهدات بیمه نامه به زن و مرد پرداخت کنند.
نرخ دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۲
بررسی این موضوع ، یعنی، بررسی میزان مبلغ دیه کامل انسان در سال 1402 ، از آن جهت، مهم و ضروری است که اولا، دیه سایر اعضای بدن، بر مبنای آن، محاسبه می گردد و ثانیا، محکوم به پرداخت دیه یا مسئول پرداخت، باید، مبلغ دیه را به نرخ روز یا همان یوم الادا بپردازد، حتی اگر سال محکومیت، با سال پرداخت متفاوت باشد.
بر اساس مبلغ دیه سال 1402، دیه کامل انسان در این سال، 900 میلیون تومان ( 900/000/000 ) می باشد؛ یعنی، در صورتی که شخصی، محکوم به پرداخت دیه ای معادل دیه کامل انسان بشود، باید مبلغ 900 میلیون تومان، دیه بپردازد که این مبلغ، برای ماه های عادی، یعنی ماه های غیر حرام می باشد.
همچنین، طبق قواعد کلی، دیه در ماه های حرام، به میزان مشخصی، تغلیظ شده و افزایش می یابد که مبلغ تغلیظ دیه در ماه های حرام، معادل یک سوم دیه کامل انسان می باشد . از آن جهت که یک سوم دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۲ ( که 900 میلیون تومان تعیین شده است )، معادل 300 میلیون تومان می شود، در ماه های حرام، مبلغ 300 میلیون تومان ( 300/000/000 ) به نرخ دیه کامل انسان در ماه های عادی، افزوده خواهد شد که معادل 1 میلیارد و 200 میلیون تومان می شود .
دیه در ماه های حرام
در ماه‌های حرام سال از نظر دین اسلام که شامل محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه هستند، دیه کامل انسان در این ماه‌های حرام شامل قانون تغلیظ دیه می‌شوند. بنابراین بر اساس تغلیظ دیه، دیه قتل انسان در این چهار ماه، به میزان یک سوم مبلغ کل دیه کامل، افزایش می‌یابد. قانون تغلیظ دیه تنها برای قتل انسان بوده و میزان دیه برای سایر موارد در ماه‌های حرام و ماه‌های دیگر سال، تفاوتی ندارد. در سال ۱۴۰۱ بر اساس قانون مجازات اسلامی، مبلغ دیه در ماه‌های حرام ۸۰۰ میلیون تومان اعلام شده است.
