در تجارت، پنهان کردن اطلاعات پدیده‌ای معمول و اجتناب‌ناپذیر است. آیا شما در کسب‌و‌کارتان تکنولوژی، استراتژی یا هرگونه دانش دیگری را دارید که نمی‌خواهید رقبا و یا حتی مشتریان شما از آن باخبر شوند؟ به احتمال زیاد پاسخ شما بله است. بنابراین شما هم مالک نوعی از دارایی هستید که از آن با عبارت “اسرار تجاری” یا Trade Secrets نام می‌برند.
عده‌ای اسرار تجاری را به رازی که باعث امتیازی بالقوه یا بالفعل برای دارنده آن در امر تجارت محسوب می‌شود یا هرچیزی که دارنده و مالک آن را با اقدام متعارف به عنوان یک راز حفظ می‌کند تعریف کرده‌اند. این اسرار دارای ارزش اقتصادی فراوانی هستند. ازاین‌رو همواره ممکن است مورد تجاوز و دستبرد از سوی افرادی قرار گیرند که منافع خود را در استفاده آسان از نتایج تلاش‌های فکری دیگران می‌بینند.
اما آیا شما در تجارت خود، به خوبی از این اسرار تجاری محافظت می‌کنید؟ چگونه می‌توانید اطمینان حاصل کنید که تمام حقوق و امتیازات شما در ارتباط با اسرار تجاری‌تان، در فضای کسب‌وکار حفظ می‌شود؟ اگر اطلاعات محرمانه تجاری شما به سرقت رفته یا مورد سوء استفاده قرار گیرد، چه باید بکنید؟
در این راستا لازم است ابتدا به کلیتی درباره حقوق اسرار تجاری بپردازیم.
اسرار تجاری را بشناسید
همان‌طور که از نام آن می‌توان حدس زد، اسرار تجاری، اطلاعات ارزشمندی هستند که محرمانه نگهداری شوند (اطلاعات افشا نشده یا Undisclosed Information). اما اسرار تجاری بیش از صرف “اطلاعات” هستند؛ آن‌ها یکی از اشکال مالکیت فکری و یا دقیق‌تر، حقوق مالکیت صنعتی (Industrial Property Rights) به شمار می‌آیند. در واقع، آن‌ها تنها راه موجود هستند برای این که مفاهیم و ایده‌هایی را که ثبت اختراع نکرده‌اید، بطور قانونی مالک شوید.
قانون تنها در صورتی از از اسرار تجاری شما حمایت می‌کند که خودتان نیز برای محافظت از آن‌ها تلاش کنید. از آن‌جا که اسرار تجاری، اطلاعات هستند، می‌توانند به راحتی از دست بروند؛ ممکن است تنها در یک لحظه از طریق انتقال الکترونیکی، به تمامی سرقت شوند یا خیلی ساده، از طریق کارمندان شرکت به بیرون راه پیدا کنند. اسراری که عمومی شوند، در حقیقت از بین رفته‌اند.
اسرار تجاری دارای مزیت رقابتی هستند؛ به این معنا که شرایطی را ایجاد می‌کنند که یک شرکت را در وضعیت بهتر و مطلوب‌تری درفضای تجارت قرار می‌دهد. در عین حال، در اختیار داشتن اسرار تجاری دیگران، می‌تواند برای شما خطرناک باشد. ممکن است اگر از اسرار تجاری شخص دیگری استفاده یا آن‌ها را فاش کنید (در حالی که بر اساس قانون اجازه نداشتید)، مورد تعقیب قضایی قرار گرفته و به پرداخت خسارت سنگینی محکوم شوید.
کدام یک از دارایی‌های شما اسرار تجاری هستند؟
تعریف “راز تجاری” گسترده است؛ می‌تواند هر یک از اشکال و انواع اطلاعات مالی، تجاری، علمی، فنی، اقتصادی یا مهندسی باشد که شامل الگوها، نقشه‌ها، فرمول‌ها، طرح‌ها، مدل‌ها، روش‌ها، برنامه‌ها و … می‌شود. تنها کافی است شرایطی را که در ادامه این بخش می‌آوریم دارا باشد.
آنچه قانون ایران بیان می‌کند:
اسرار تجاری، هر نوع اطلاعاتی است که دارای ارزش اقتصادی مستقل بالقوه یا بالفعل یا ارزش رقابتی است؛ به سبب آن که عموما ناشناخته است. رموز تجاری به سادگی و از طریق قانونی قابل دستیابی یا احراز نیستند و دارنده قانونی، تدابیر متعارفی را برای حفظ محرمانگی آن‌ها ترتیب داده است.
قانون ایران از لزوم مکتوب و ملموس بودن اسرار تجاری سخنی به میان نیاورده؛ در حالی که ایالات متحده آمریکا برای مثال، تعریف موسعی از رموز تجاری ارائه می‌کند و دامنه شمول آن را به اندازه‌‌ای توسعه می‌دهد که شامل تمامی اطلاعات بدون درنظرگرفتن روش ذخیره سازی و نگهداری آن‌ها می‌شود. یعنی قانون از اموال ملموس یا Tangible Property و اموال ناملموس یا Intangible Property اعم از این که به صورت فیزیکی ذخیره شده باشند یا الکترونیکی، به صورت واحد حمایت می‌کند.
برای این که اطلاعاتِ شرکت شما در زمره اسرار تجاری قرار گرفته و از حمایت قانون برخوردار گردند، باید هر سه ویژگی زیر را دارا باشند:
در دسترس نبودن (Unavailability):
اطلاعات مزبور نباید عموما شناخته شده یا در دسترس باشند. اطلاعاتی که بتوان آن‌ها را از منابع در دسترس عموم پیدا کرد و به دست آورد، در شمار اسرار تجاری قرار نمی‌گیرند.
ارزش اقتصادی (Value):
اطلاعات باید ارزش اقتصادی بالقوه یا بالفعل داشته باشند. شرکت شما برای اثبات این که اطلاعاتش، اسرار تجاری هستند، باید بتواند نشان دهد که این اطلاعات چگونه سبب مزیت اقتصادی شرکت شما نسبت به سایر شرکت ها در بازار می‌شوند ( حال چه این مزیتْ، بخشی واقعا اتفاق افتاده باشد یا صرفا امکان و پتانسیل آن وجود داشته باشد و برای قانون/ دادگاه محرز شود.)
اقدامات معقول در جهت محافظت (Protection) رموز تجاری:
شرکتی که مدعی داشتن اسرار تجاری است باید اثبات کند که اقدامات معقولی در جهت حفظ این اسرار و محرمانگی آن‌ها ترتیب داده است و همچنان نیز صورت می‌دهد. این بدین معناست که یک شرکت برای اثبات این که واقعا دارای رموز تجاری است، باید نشانه‌های مثبتی دال بر این ارائه نماید که همیشه از فرآیندهای محرمانه‌سازی و محافظت‌های لازم برای اسرار تجاری خود استفاده کرده است و همچنان نیز استفاده می‌کند.
یکی از موارد مهمی که در حفظ اطلاعات محرمانه شرکت به ما کمک خواهد کرد، عقد قرارداد محرمانگی اسرار تجاری با کارمندان و شرکای تجاری است.
ترجمه و تلخیص از کتاب:
The IT/ Digital legal companion By Gene K. Landy & Amy Mastrobattista
