یکی از انتخاب‌های حساس زندگی هر انسانی، پیدا کردن شریک زندگی برای ازدواج است. دوران نامزدی نیز راهکاری است برای کاهش ریسک انتخاب اشتباه همسر و شناخت بهتر شخصی که قرار است سالها با او زندگی مشترک داشت. از جمله مشکلات عدیده ای که افراد پس از بهم خوردن قرار ازدواج یا اصطلاحا نامزدی و نیز طلاق در دوران عقد مطرح می‌کنند، مشکل پس گرفتن هدیه های نامزدی و هدیه های دوران عقد که اصولاً گران قیمت (مانند حلقه نشان و ازدواج، آینه و شمعدان، سرویس طلا و…) هم هستند.
ماهیت حقوقی هدایای نامزدی
ماهیت حقوقی هدایای نامزدی با هدایای پس از عقد که از طرف خانم و آقا و یا بستگان به آنها داده می شود تا حدودی متفاوت است. مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی به ترتیب چنین بیان نموده است که: «هریک از نامزدها می تواند درصورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.» « مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی ازنامزدها به هم خورد محسوس نخواهد بود.»
شرایط پس گرفتن هدایای دوران نامزدی
منظور ماده‌های ذکر شده این است که اگر قبل از عقد نکاح از طرف خانم یا آقا ( تفاوتی در هدیه دهنده نیست ) یا مادر و پدر آنها هدایایی به طرف دیگر داده شده است، همه آنها قابل مطالبه نیست. بلکه تنها تحت شرایطی، طرف اهداکننده می تواند آن ها را مطالبه کند. آن شرایط این‌ها هستند:
- وصلت منظور به هم خورده و قرار نباشد ازدواج صورت بگیرد. دراین صورت هدایایی که هریک از طرفین به طرف دیگر یا پدر و مادر او داده است قابل مطالبه و پس گرفتن خواهدبود.
- این هدایا به منظور و در راستای وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگری تقدیم شده باشد. (مثلا هدیه ای برای تولد یا روابط خانوادگی صرف تقدیم نشده باشد.)
- اگر خود هدایا موجود باشد، خود قابل مطالبه و پس گرفتن است اما اگر خود هدیه موجود نیست، صرفاً قیمت هدایایی قابل مطالبه است که طبق عرف نگه داشته می شوند. مثلاً هدایایی مصرف شدنی که با مصرف خود آن از بین می رود (مثل لباس یا عطر) شامل این شرط نمی شود.
- قیمت هدایای نگه داشتنی (آنهایی که با مصرف از بین نمی روند مثل طلا) که از بین رفته اند ( مثلا گم شده اند) درصورتی قابل مطالبه است که هدیه گیرنده از قصد آن ها را از بین نبرده باشد.
- ازدواج به خاطر فوت خانم یا آقا بهم نخورده باشد.
بنابراین، اگر هدیه های مورد نظر دارای این ویژگی ها باشد، قابلیت شکایت برای پس گرفته شدن را دارند.
ماهیت حقوقی هدایای دوران عقد
همانطور که گفته شد، در مورد هدایای پس از عقد نکاح (ازدواج به صورت ثبت رسمی) قوانینی با عنوان هدایای پس از عقد نکاح در قانون مدنی و سایر قوانین به چشم نمی خورد. اما به نظر می رسد تقدیم این نوع هدایا از مصادیق عقد سنتی هبه ( نوعی بخشش بدون عوض) است. برای همین، به بررسی مقررات قانون مدنی راجع به عقد هبه می پردازیم تا موضوع هدایای پس از عقد نکاح نیز روشن گردد.
ماده ۷۹۵ قانون مدنی چنین بیان داشته است «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک می کند تملیک کننده واهب، طرف دیگر را متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می گویند.»
ماده ۸۰۳ همان قانون بیان نموده است «بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر درموارد ذیل:
۱- در صورتی که متهب، پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد.
۲- در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
۳- در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده و یا متعلق حق غیر واقع شود، خواه قهراً مثل اینکه متهب به واسطه فلس، مهجور شود خواه اختیاراً مثل اینکه عین موهوبه به رهن داده شود.
۴ – در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.»
شرایط پس گرفتن هدایای دوران عقد
ماده ذکر شده به این معناست که اگر پس از عقد نکاح هدایایی از طرف خانم و آقا و یا بستگان آنها به طرف دیگر تقدیم شود، تنها به شروط زیر آن هدایا قابل مطالبه و پس گرفتن خواهد بود :
شرط اول- خود هدیه باقی بوده و از بین نرفته باشد:
به عنوان مثال اگر هدیه یک دستگاه ماشین بوده که از طرف آقا به خانم هدیه شده باشد و این وسیله در اثر تصادف و یا آتش سوزی و امثال آن از بین رفته باشد قابل پس گرفتن و مطالبه نخواهد بود . در این فرض بر خلاف هدایای قبل از عقد که گفته شد، حتی قیمت آن نیز با وجود اینکه از نوع هدایای قابل نگه داشتن است قابل مطالبه نیست چه هدیه گیرنده مقصر بوده باشد چه غیر آن.
شرط دوم- پول یا کالای مابه ازا پرداخت نشده باشد:
در صورتی که در مقابل دادن هدیه پول یا کالایی دریافت نشده باشد و اگر قرار هم بر دادن پول یا کالایی دیگر بوده باشد، آن پول یا کالا پرداخت نشده باشد. به عنوان مثال هدیه دهنده شرط کند که در عوض ماشینی که هدیه می دهد، یک دستگاه موتوسیکلت دریافت نماید که در این صورت چنانچه هدیه دهنده ماشین را داده باشد و موتور سیکلت را تحویل گرفته باشد، هدیه دهنده نمی تواند هدیه را پس بگیرد.
شرط سوم- هدیه هنوز مال هدیه گیرنده باشد:
مثلا اگر هدیه گیرنده ماشین را فروخته باشد یا آن را به کس دیگری رهن داده باشد هدیه گیرنده حق مطالبه هدیه را نخواهد داشت. همچنین زمانی که در هدیه تغییری حاصل شده باشد که از حالت اولیه آن خارج گردیده باشد. مثلا شمش طلا تبدیل به سکه های طلا شده باشد که در این حالت خود هدیه را نمی توان مطالبه کرد. تبدیل خود هدیه به کالایی دیگر هم همینطور است. مثلاً تبدیل ماشینی که هدیه شده به ماشین دیگری از طریق خرید و فروش.
استفاده از وکیل برای پس گرفتن هدایای نامزدی و هدایای دوران عقد چه مزایی دارد؟
اگر واقعا راهی برای بازگشت به زندگی مشترک وجود ندارد، به شما پیشنهاد می‌شود برای پس گرفتن هدایای نامزدی و هدایای دوران عقد خود از وکلای متخصص و مجرب دادپرداز کمک بگیرید. استفاده از وکیل در فرایند طلاق یا بر هم زدن دوران نامزدی و پس گرفتن هدایای نامزدی و هدایای دوران عقد مزایای زیر را دارد:
- انتخاب بهترین و سریع‌ترین روش پس گرفتن هدایای نامزدی و هدایای دوران عقد با توجه به شرایط شما؛
- انجام فرایند پس گرفتن هدایای نامزدی و هدایای دوران عقد در سریع‌ترین حالت ممکن
- تشویق طرفین به انجام مصالحه در امور مالی
- عدم نیاز به حضور شما در جلسات رسیدگی و فرایندهای پیچیده قضایی
نتیجه:
مطالبی که در بالا در مورد پس گرفتن هدایای نامزدی و هدایای دوران عقد در ایران ذکر شد، می‌تواند توسط زوجین جهت استرداد هدایای رد و بدل شده در دوران عقد و نامزدی استفاده گردد. با این حال، اصولاً تشخیص این که چه هدایایی قابل استرداد است و چطور باید برای آنها اقدام نمود کار آسانی نیست و بهتر است از نظر یک متخصص در این مورد مشورت گرفته شود.
