بر اساس قوانین و مقررات ایران، اصل بر این است که تمامی دعاوی حقوقی در دادگاه‌های عمومی دادگستری اقامه شوند. در این میان اما برخی دادگاه‌ها، مثل دادگاه خانواده، به شکل تخصصی تشکیل شده و با ساختار و قضات متفاوت از سایر داداگاه‌ها، به پرونده‌های خاصی رسیدگی می‌کنند. موارد صلاحیت دادگاه خانواده به موجب قانون حمایت خانواده مشخص و معین شده‌اند. در ادامه مطلب با اما باشید تا 18 مورد از صلاحیت‌های دادگاه خانواده را بررسی کنیم:
صلاحیت های دادگاه خانواده
بر اساس قانون حمایت خانواده، صلاحیت دادگاه خانواده به شرح زیر است:
۱- نامزدي و خسارات ناشي از برهم زدن آن
۲- نكاح دائم، موقت و اذن در نكاح
۳- شروط ضمن عقد نكاح
۴- ازدواج مجدد
۵- جهیزیه
۶- مهريه
۷- نفقه زوجه و اجرت المثل ايام زوجيت
۹- طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نكاح، بذل مدت و انقضاي آن
۱۱- نسب
۱۲- رشد، حجر و رفع آن
۱۳- ولايت قهري، قيمومت، امور مربوط به ناظر و امين اموال محجوران و وصايت در امور مربوط به آنان
۱۴- نفقه اقارب
۱۵- امور راجع به غايب مفقود الاثر
۱۶- سرپرستي كودكان بي سرپرست
۱۷- اهداي جنين
۱۸- تغيير جنسيت
لزوم تشکیل دادگاه خانواده
به موجب قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ قوه قضاییه مکلف شد در هر حوزه قضایی به تعداد کافی شعبه دادگاه خانواده تشکیل دهد. اما در شهر های بسیار کوچک که دادگاه خانواده تشکیل نشده است، دادگاه مستقر در آن حوزه به امور مربوط به دعاوی خانوده با تشریفات مندرج در همان قانون رسیدگی می کند. اما در همین مناطق نیر مردم مکلف هستند در خصوص پرونده های اصل نکاح و انحلال آن، به نزدیک ترین دادگاه خانواده ارجاع می شود.
تشریفات رسیدگی در دادگاه خانواده
شروع رسیدگی به دعاوی و ادامه یافتن آن در این دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست می‌باشد، ولی تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی نمی‌باشد. تشریفات و نحوه ابلاغ در این دادگاه‌ها مطابق قواعد عام آیین دادرسی مدنی است. در دعاوی که در صلاحیت این دادگاه قرار دارد، زوجه می تواند در دادگاه خانواده محل اقامت خوانده و یا محل اقامت خود طرح دعوا نماید.
حضور قاضی زن در دادگاه خانواده
به منظور رسیدگی به امور و دعاوی خانوادگی، در شعبه‌ی دادگاه خانواده که برای رسیدگی تخصصی به دعاوی مردم تشکیل شده است، حضور قاضی مشاور زن نیز الزامی شده است. با توجه به این که هسته‌ی اصلی خانواده را زن و مرد تشکیل می‌دهند، لذا در مرحله‌ی رسیدگی و حل و فصل اختلافات نیز حضور نمایندگانی از هر دو جنس می تواند منعکس کننده خواسته های هر دو باشد.
همچنین دادگاه‌های خانواده تأثیرگذارترین مرجع قضایی در نظام حقوقی هستند که قضات زن می‌توانند در آن حضور مؤثر داشته باشند. چرا که نیمی از مراجعان به این دادگاه‌ها زنان هستند و راحت‌تر می‌توانند مشکلات خود را با قاضی زن مطرح کنند. پس حضور زنان قاضی در دادگاه خانواده و پس از آن در اداره سرپرستی لازم و ضروری است.
شرایط قضات دادگاه خانواده
علاوه بر شرط حضور قاضی مشاور زن و لزوم اظهارنظر او، سایر قضات هم باید متاهل و دارای حداقل چهار سال سابقه خدمت قضایی باشند. شرط تاهل یکی از شروطی است که وجود آن به درک بیشتر و عمیق تر موضوعات در صلاحیت این دادگاه کمک می کند.
مراکز مشاوره خانواده
به منظور تحکیم مبانی خانواده و جلوگیری از افزایش اختلافات خانوادگی و طلاق و سعی در ایجاد صلح و سازش، بر اساس قانون حمایت خانواده، قوه قضاییه مکلف شد ظرف سه سال از تاریخ لازم الاجرا شدن آن قانون، مراکز مشاوره خانواده را در کنار دادگاه های خانواده ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این قانون را می توان تشکیل مراکز مشاوره دانست. این مراکز ابتدا تلاش می‌کنند تا موضوعات به روشی غیر از طرح دعوا در دادگاه حل و فصل شود. سپس در صورتی که این تلاش به نتیجه منجر نشد، طرح دعوا در دادگاه خانواده صورت می‌گیرد.
حمایت های قانونی از افراد بی بضاعت
در ابتدا باید ذکر شود که میان رویه دادگاه حمایت خانواده و سایر دادگاه ها در این موضوع تفاوتی وجود دارد. در اکثر مجتمع‌های قضایی واحدی به نام واحد ارشاد و معاضدت که هم از وکلا و هم از مراکز مشاوره قوه قضائیه افرادی در آن حضور دارند، همیشه آماده مشاوره دادن به مردم هستند. از پرسنل خود مجتمع‌ها، آن‌هایی که آشنا به حقوق هستند هم حضور دارند و در نتیجه مراجعین نه تنها در مجتمع خانواده بلکه در همه مجتمع‌های قضایی، واحد معاضدت و ارشاد آنان را راهنمایی می‌کنند. امّا در قانون حمایت از خانواده پیش بینی شده که اگر طرفینی که به دادگاه مراجعه می‌کنند بضاعت مالی نداشته باشند و دادگاه آن را احراز کند، دیگر اصلاً نیازی به اینکه دادخواست اعسار از هزینه دادرسی بدهند نیست. همین اندازه که دادگاه احراز کرد، آن‌ها را از پرداخت هزینه‌های دادرسی معاف می‌کند. این موضوع در ماده ۵ قانون حمایت از خانواده پیش بینی شده که اگر دادگاه احساس کرد آنان نیاز دارند به اینکه وکیل معاضدتی برای آن‌ها وکالت کند، آن‌ها را به کانون وکلا یا به مرکز امور مشاوران معرفی می‌کند تا برای این افراد وکیل معاضدتی و مجانی در نظر گرفته شود.
اگر در مورد موضوعات مورد صلاحیت دادگاه های خانواده و یا طرح دعوا در این دادگاه ها نیاز به مشاوره حقوقی دارید، می توانید از تجارب وکلا و مشاورین حقوقی مجرب تیم دادپرداز استفاده نمایید.
