یکی از حقوق مالی که به موجب عقد ازدواج، به زن تعلق می‌گیرد،مهر یا مهریه می‌باشد که زوج ملزم به دادن آن به زوجه می‌شود.
در سالهای اخیر نا‌به‌سامانی های اقتصادی و نوسانات شدیدی که در بازار سکه و ارز رخ داد از سویی و مشکلات خانوادگی زوجین از سویی دیگر باعث افزایش طرح پرونده های اعسار، تقسیط و تعدیل مهریه شده است. بنابراین با وضعیتی که قیمت سکه دارد ممکن است زوج توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا نداشته باشد.
اعسار و قسط بندی مهریه
در قانون این امکان پیش بینی شده که زوج تحت شرایطی تقاضای قسط بندی یا تقسیط مهریه را داشته باشد. یکی از مهم ترین شرایط تقسیط یا قسط‌بندی کردن مهریه این است که مرد ادعای اعسار خود از پرداخت کل مهریه در دادگاه اثبات کند.
اعسار در لغت به معنای نیازمندی و تنگدستی می‌باشد اما در اصطلاح حقوقی به این معناست که شخص اموال کافی برای پرداخت دین خود نداشته باشد و یا این که به صورت موقتی به اموال خود دسترسی ندارد تا بتواند بدهی‌اش را پرداخت نماید.
بنابراین اگر اعسار مرد در دادگاه ثابت شود، معاف از پرداخت مهریه به صورت یکجا می‌شود و مهریه زوجه را به صورت قسطی پرداخت نماید.
مدارک لازم جهت ارائه دادخواست اعسار از مهریه
برای تقسیط یا قسط‌بندی شدن مهریه، مرد در ابتدا باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند و دادخواست خود را تقدیم نماید. برای تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، باید کلیه ی مدارکی که نشان‌دهنده ناتوانی مالی مرد می‌باشد ارائه شود.این مدارک عبارتند از:
-استشهادیه (شهادت کتبی دو نفر)
-دادنامه محکومیت بر پرداخت مهریه
– کارت ملی
-صورت کلیه اموال منقول و غیرمنقول و میزان وجوه نقد در حسابهای بانکی که هنگام ثبت دادخواست اعسار این موارد الزامی نیست و بدون ارائه این مدارک دادخواست قابل ثبت است .
نکته ای که در خصوص استشهادیه باید ذکر گردد این است که نیاز به فرم های خاصی ندارد و در یک برگه ی A4 هم می‌توان یادداشت کرد. مواردی که در استشهادیه ذکر می‌گردد شامل: مشخصات کامل، نشانی، نحوه آشنایی و اشراف به وضعیت زوج که می‌تواند اقوام یا از دوستان و همکاران باشد، شهادت دهند که زوج توانایی پرداخت مهریه را به صورت یکجا ندارد.
نحوه تقسیط مهریه توسط دادگاه
دادگاه ها، با بررسی توانایی مالی مرد، حقوق و دستمزد او اقدام به قسط‌بندی مهریه می‌کنند و اگر مرد از توانایی مالی خوبی برخوردار باشد، مقدار اقساط تعیین شده بیشتر خواهد شد. همچنین باید در نظر داشت که معمولا دادگاه، ابتدا حکم به پرداخت مبلغی تحت عنوان پیش قسط مهریه صادر نموده و بابت مابقی آن، اقساط ماهیانه تعیین می‌نماید.
مبلغ پیش قسط مهریه و اقساط ماهیانه چقدر است؟
بنابراین با توجه به مطالبی که ذکر گردید، نحوه تقسیط مهریه و مقدار پیش قسط در هر مورد متفاوت خواهد بود چرا که بستگی به درآمد و سطح مالی مرد دارد.
امکان تقسیط مهریه در طلاق توافقی وجود دارد؟
در صورتی که زوجین تصمیم به طلاق توافقی گرفته باشند، می‌توانند در خصوص مهریه و شیوه‌ی پرداخت آن به هر‌نحو که مدنظر طرفین هست، توافق کنند. برای مثال زوجین می‌توانند با یکدیگر توافق کنند که مهریه تمام و کمال /پرداخت شود یا زوجه مهریه را در قبال طلاق بخشیده است و یا هر نوع توافق دیگری. آنچه که برای دادگاه اهمیت دارد همین توافق بین زوجین می باشد.
تقسیط مهریه در طلاق یک‌جانبه از سمت مرد
یکی از سوالاتی که همواره موکلین ما مطرح می کنند این است اگر درخواست طلاق از سوی مرد باشد آیا مهریه قسط بندی می‌شود؟
اگر مرد دادخواست طلاق داده و حکم طلاق صادر شده است در این حالت بعد از صدور حکم طلاق، زوج (مرد) می‌تواند در همان دادگاه رسیدگی کننده به طلاق دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت کند. دادگاه هم پس از تعیین وقت و استماع شهادت شهود زوج و همچنین اظهارات زوجه در خصوص قسط‌بندی مهریه تصمیم نهایی را می‌گیرد و رای را صادر می‌کند.
اگر دادگاه اعسار را بپذیرد با پرداخت پیش قسط تعیین شده و سایر حقوق مالی زوجه که در دادنامه آمده است طلاق از جانب مرد ثبت می شود در غیر این صورت اگر دادگاه اعسار زوج را نپذیرد، باید کلیه ی مهریه ای که زن مستحق آن است پرداخت شود در غیر این صورت امکان ثبت طلاق نیست.
نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت
بر اساس ماده 96 قانون اجرای احکام، در صورتی که کارمندانِ سازمان‌ها و موسسات دولتی یا وابسته به دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، بانک‌ها، شرکت‌ها، موسسات خصوصی و امثالهم – بعد از طلاق- دارای همسر و فرزند باشند یک چهارم از حقوق و مزایا‌یشان و در غیر این صورت یک سومِ آن تحت نظارت دادگاه توقیف شده و برای پرداخت مهریه برداشت می‌شود.
البته تبصره‌هایی بر این قانون وجود دارد از جمله تبصره 1 ماده 96 بیان می‌دارد که توقیف و کسر یک چهارم حقوق بازنشستگی یا وظیفه‌ی زوج – که کارمند دولت است – برای پرداخت اقساط مهریه تنها در صورتی جایز است که او بازنشسته یا وظیفه بگیر باشد . همچنین با توجه به نظریات صادره از اداره حقوقی، آنچه که قابل توقیف است فقط شامل حقوق و درآمد است و سایر درآمد های کارمند مانند اضافه کاری، عائله مندی و حق ماموریت ها قابل توقیف نیستند.
نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولتی که علاوه بر مهریه بدهی های دیگری دارند؟
یکی از سوالاتی که به کرات از وکلای ما پرسیده می‌شود این است که که اگر علاوه بر بدهی مهریه، بدهی دیگری نیز وجود داشته باشد، نحوه تقسیط مهریه برای کارمندان دولت به چه شکل خواهد بود؟
در صورتی که چنین موردی پیش آید اولین طلبکاری که اجراییه به نفع او صادر شده، در اولویت کسر از حقوق کارمند برای پرداخت بدهی قسطی قرار خواهد گرفت و تا زمانی که اقساط تعیین شده، تمام نشده باشد یا به عبارتی حکم کاملا اجرا نشده باشد، نمی‌توان حقوق دیگر طلبکاران را از حقوق کارمند کسر نمود. البته در صورتی که چند اجراییه باهم به مرحله‌ی اجرا درآمده باشد، حقوق کارمند بین طلبکاران تقسیم می‌شود.
گاهی اوقات این امکان وجود دارد که در حین پرداخت مهریه به صورت قسطی با کسر مبلغ اقساط از حقوق زوج که کارمند دولت است، زوجه بتواند مالی را که متعلق به زوج است به دادگاه معرفی کند، در این صورت پرداخت اقساطیِ مهریه مانع از توقیف مال مذکور نیست و با حکمی که برای توقیف این مال صادر می‌شود، بخشی از دین مرد به زن پرداخت می‌شود. همچنین این احتمال وجود دارد که مالی که معرفی می‌شود، در حدی باشد که برای ادای دین زن به شوهر کفایت کند که در این صورت و پس از تصفیه‌ی کاملِ بدهی مهریه، توقیف حقوق و مزایای استخدامی محکوم علیه متوقف می‌شود.
نحوه تقسیط مهریه برای مرد بیکار
اگر مردی اشتغال به کاری نداشته باشد و دارای درآمد و حقوق نباشد تکلیف مهریه چه می‌شود؟
اگر اعسار هم پذیرفته بشود، مرد موظف است بخشی از مبلغ مهریه را نقدا بدهد و مابقی را با اقساط کمتر پرداخت کند زیرا در قانون، بیکاری توجیهی برای عدم پرداخت محسوب نمی‌شود، بلکه ممکن است صرفا باعث کمتر شدن اقساط شود.
درخواست قسط بندی مجدد مهریه(تعدیل اقساط مهریه)
همانگونه که گفته شد با توجه به وضعیت اقتصادی ایران و نوسان شدید قیمت ها، زمانی که درخواست اعسار مرد پذیرفته می‌شود و مهریه قسط‌بندی می‌شود، مرد ملزم است اقساط تعیین شده مهریه توسط دادگاه را در تاریخ معین و مشخص به زن پرداخت کند..
در غیر این صورت زن می‌تواند بابت قسط یا اقساط معوق تقاضای صدور حکم جلب او را از دادگاه بنماید. در بیشتر مواقع پرداخت اقساطی مهریه ممکن است چندین سال به طول انجامد در چنین حالتی هم زن و هم مرد ممکن است دچار تغییراتی در وضعیت زندگی‌شان شوند. اگر شرایط مرد در آینده به گونه‌ای باشد که دچار تنگدستی شدید‌‌تر شده باشد می توانند مجدد دادخواست تعدیل در اقساط مهریه را ارائه نماید. همچنین اگر حکم اعسار مرد صادر شود و بعد از مدتی تغییر مثبتی در وضعیت مالی او ایجاد گردد برای مثال درآمدش افزایش پیدا کند یا ارثی به او رسیده باشد، زن می‌تواند با توجه به تغییراتی که در وضعیت مالی مرد بوجود آمده است، به منظور تغییر در نحوه پرداخت مهریه به دادگاه مراجعه و دادخواست تعدیل در اقساط مهریه را ارائه نماید.
تاثیر تقسیط مهریه بر حق حبس زن
براساس رای شماره 708 وحدت رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور صدور حکم تقسیط که ناشی از عسر و حرج زوج در پرداخت یک جای مهر بوده است و مانع اجرای حق حبس زوجه نیست و حق او را مخدوش و حاکمیت اراده ی وی را متزلزل نمی‌سازد مگر به رضای او. بنابراین حق حبس زوجه در پرداخت قسطی مهریه نیز پابرجاست.
مجازات عدم پرداخت اقساط مهریه چیست؟
اگر پرداخت مهریه از سوی مرد صورت نگیرد با درخواست زن مرد بازداشت خواهد شد. به همین دلیل است که مرد باید ماه به ماه و در تاریخی مشخص بدهی خود را پرداخت کند در غیر این صورت اگر در پرداخت بدهی تاخیری رخ دهد اجرای احکام معمولا تا ۱۰ روز حکم جلب صادر نمی‌کند اما در قبال دریافت مهریه آن هم با تاخیر به میزان قیمت سکه در همان روز یک بیستم از مرد جریمه می‌گیرد. بعد از گذشت ۱۰ روز نیز در صورتی که زن تقاضای جلب همسرش را مطرح کند، پرونده اجرای احکام به شعبه رسیدگی کننده ارسال و با بررسی پرونده توسط قاضی و موافقت او، اجرای احکام نیز دوباره حکم جلب تازه‌ای صادر می‌کند.
نمونه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه:
خواهان :
در این قسمت نام مدعی اعسار (زوج) قید گردد
خوانده :
در این قسمت نام مطالبه کننده مهریه (زوجه) قید گردد
موضوع خواسته :
اعسار از پرداخت مهریه
تقسیط مهریه
دلایل و منضمات :
رونوشت سند نکاحیه شماره ………. مورخ ………..
دادنامه بدوی شماره ………… مورخ ………. صادره از شعبه ……….
دادنامه تجدیدنظر شماره ………… مورخ ………. صادره از شعبه ……….
اجرائیه …….
استشهادیه
برگ صورت مجلس اموال
شرح دادخواست
بسمه تعالی
ریاست محترم مجتمع قضائی ……………
با سلام و عرض ادب، احتراماً اینجانب ……… (خواهان) به استحضار می‌رساند :
خوانده محترم به شرح سند نکاحیه شماره ……….. مورخ …………. صادره از دفترخانه شماره ………. تهران همسر دائمی شرعی و قانونی بنده می‌باشد. اینجانب به شرح دادنامه شماره …….. مورخ ……… صادره از آن شعبه محترم و همچنین دادنامه شماره …….. مورخ ……… صادره از شعبه …….. دادگاه محترم تجدیدنظر استان تهران، مربوط به پرونده کلاسه ……….. / اجرائیه مربوط به پرونده شماره ………… مطروحه در اداره پنجم اجرای اسناد رسمی سازمان ثبت اسناد و املاک (در صورتی که مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اقدام گردیده است)، مکلف به پرداخت ……. عدد سکه تمام بهار آزادی در حق زوجه گردیده ام.
با توجه به این امر که بنده به جهت عدم کفایت اموال و دارایی و مشخص بودن میزان درآمد و با عنایت به بروز مشکلات اقتصادی عدیده کنونی با توجه به شیوع بیماری کرونا و هزینه ها و مخارج سنگین و گزاف زندگی مشترک از جمله پرداخت اجاره بها منزل مسکونی، پرداخت هزینه دانشگاه فرزند و هزینه های خوراک، پوشاک خویش و خانواده و همچنین بالا رفتن شدید قیمت طلا و … به هیچ وجه توانایی پرداخت یکجای مهریه را دارا نمی‌باشم و با توجه به استشهادیه و مدارک تقدیمی مستنداً به مواد ۶ و۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴ از دادگاه محترم رسیدگی و صدور حکم مبنی بر پذیرش اعسار و تقسیط مهریه به صورت پرداخت ۲ عدد سکه بهار آزادی به عنوان پیش قسط و پرداخت ۱ عدد سکه بهار آزادی به صورت هر شش ماه یکبار، مورد استدعاست.
