محاسبه دیه

در بخش مشاوره حقوقی آنلاین رایگان درباره دیه سوالی با این موضوع پرسیده شده است:

اگر فردی در ماه حرام در دعوایی آسیبی ببیند و دیه به او تعلق بگیرد افزایش شامل حال او می‌شود؟

در این مقاله به بررسی انواع و جزییات دیه می پردازیم تا به این سوال و دیگر سوالات شما پاسخ داده شود.

---

مجازات، تحمیل رنج و محرومیت عمدی، به انسان مسوولی است که به دلیل نقض قوانین کیفری، به موجب حکم مرجع قضایی صلاحیت دار، مجرم شناخته شده است. در قانون مجازات اسلامی ماده14، تقسیم بندی چهارگانه ای از مجازات ها به چشم می خورد که عبارتند از:

1. حد
2. قصاص
3. دیه
4. تعزیر

عنوان های مذکور هیچ گاه بیان شکل خاصی از مجازات ها نیست بلکه هریک به مجموعه ای از مجازات ها اطلاق می شود که در شرع مقدس اسلام، حکم جداگانه برای آن مقرر شده است.

برای مثال مجازات شلاق، می تواند هم از باب تعزیر و هم از باب حد باشد و مجازات های سلب حیات مانند اعدام می تواند هم از باب حد و هم قصاص تعیین گردد.

در این مقاله عنوان مجازات دیه و متفرعات آن مورد بررسی قرار می گیرد.

تعریف دیه

دیه را که در زبان فارسی به آن خونبها می گویند، در قانون مجازات اسلامی به این صورت تعریف شده است:

عبارت است از مالی که در شرع مقدس اسلام، برای ایراد جنایات غیر عمدی بر نفس، اعضا، و منافع اعضا یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت مشمول قصاص نمی‌شود، به موجب قانون مقرر می گردد.

طبق تعریف ماده 17 قانون مجازات اسلامی دیه به دو دسته قابل تقسیم است:

1. دیه مُقدَر: که مشمول همان تعریف دیه در بند فوق خواهد بود.
2. دیه غیر مُقَدر: مالی که در عوض ارتکاب جنایت بر عضوی از اعضای بدن می پردازند و مقدار آن در شرع معین نشده است و بصورت درصدی از دیه همان عضو محاسبه می گردد. دیه غیر مقدر را اصطلاحا ارش یا حکومت می نامند. همانطور که گفته شد میزان ارش در شریعت مشخص نگردیده و دادگاه با لحاظ نوع، کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت شخص زیان دیده و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس، میزان آن را تعیین می کند.

انواع دیه

دیه قتل :

 دیه ای معادل یک دیه کامل انسان است. بنابراین ،در صورتی که شخصی انسانی را به قتل برساند و مجازات دیه برای آن تعیین شده باشد، باید دیه ای معادل دیه یک انسان کامل به وی بپردازد.

نکته: دیه قتل زن، نصف دیه مرد است.

دیه اعضای بدن:

در صورتی که از یک عضو تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد، از بین بردن آن دیه کامل دارد و در صورتی که از یک عضو دو عدد موجود باشد ، از بین بردن یکی از آنها نصف دیه کامل و از بین بردن هر دوی آنها دیه کامل خواهد داشت.

برابر با قانون مجازات اسلامی، از بین بردن اعضای بدن دیه مشخص و معین دارد که مفصلا در قانون ذکر شده است.

• دیه مو
• دیه چشم
•  دیه بینی
•  دیه لاله گوش
•  دیه لب
•  دیه زبان
•  دیه دندان
• دیه گردن
• دیه فک
• دیه دست و پا
• دیه ستون فقرات
• و…

به صورت کامل در قانون ذکر شده است .

دیه منافع اعضا:

در صورتی که شخصی مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به موجب آن فرد بخشی از حواس خود را از دست بدهد، باید دیه منافع آن عضو را بپردازد.

به عبارت دیگر منفعتی که از برخی از اعضا حاصل می شود مثلا منفعت شنیدن توسط گوش از بین می رود اما خود گوش آسیبی نمی بیند. مطابق قانون مجازات اسلامی، دیه منافع شامل مواردی همچون دیه عقل،  دیه شنوایی ،دیه بینایی ،دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است .

دیه جراحات:

در صورتی که شخص مرتکب جنایتی بر دیگری شود و به موجب آن جراحتی به وجود آید باید دیه جراحات وارده را بپردازد که میزان این دیه به میزان جراحت وارد شده و بنا به تشخیص پزشکی قانونی مقدار آن مشخص خواهد شد. مانند دیه خراش ، کبودی ، تورم و … که مصادیق آن در مواد 701 الی 707 قانون مجازات اسلامی مشخص شده اند.

پرداخت دیه به چه نحو است؟

طیق ماده 462 قانون مجازات اسلامی پرداخت دیه در جنایات عمدی و شبه عمدی به عهده خود مرتکب است. منظور از جنایات عمدی آن دسته از جرایمی است که مجرم حقیقتا هم قصد در ارتکاب جرم و هم قصد تحقق نتیجه آن جرم را داشته است. برای مثال فردی که با جسمی نوک تیز که عادتا خطرناک است به قصد کور کردن چشم دیگری به وی حمله می کند.

چنانچه جنایت متضمن پرداخت دیه از نوع خطای محض باشد، اگر جنایت با دلیل یا قسم و یا علم خود قاضی ثابت شود، پرداخت دیه به عهده عاقله است. اگر این جنایت با اقرار خود مجرم و یا خود داری وی از ادای سوگند ثابت شود، خود وی شخصا مسوول پرداخت دیه خواهد بود.

منظور از عاقله، پدر، پسر و بستگان ذكور(مرد) نسبي -پدر و مادري- يا پدري است که به ترتيب طبقات ارث به صورت مساوي عهده‌دار پرداخت دیه خواهند بود. لذا بستگان مادری مشمول عنوان عاقله نخواهند بود.

 منظور از خطای محض جنایتی است که مرتکب نه قصد جنایت نسبت به ‌شخص را داشته باشد نه درصدد انجام عملی بوده است که جنایت را محقق کند. از باب مثال، اگر فردی سنگی به قصد زدن پرنده ای روی درخت به هوا پرتاب کرده و در نتیجه عمل وی به سر شخصی اصابت کند و وی را مجروح سازد،خطای محض صورت گرفته است، چرا مرتکب هیچ قصدی نه در فعل ارتکابی و نه در تحقق نتیجه نداشته است.

منظور از جنایت شبه عمد نیز، جرمی است که مرتکب، قصد انجام فعلی را که عادتا سبب ‌جنایت می‌شود داشته باشد اما قصد تحقق نتیجه را نداشته است. برای مثال شخصی با پاره سنگ به گیجگاه دیگری بکوبد. این عملا نوعا کشنده است اما ممکن است مرتکب قصد تحقق نتیجه یعنی کشتن را نداشته باشد که به آن قتل شبه عمد گفته می شود.

به چه جرایمی دیه تعلق می گیرد؟

1. قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور خطای محض واقع می‌شود.
2. قتل یا جرح یا نقص عضو که به طور شبه عمد واقع می‌شود.
3. مواردی از جنایت عمدی که قصاص در آنها جایز نیست‌.

برابر قانون مجازات، جنایت‌های عمدی و شبه‌عمدی دیوانه و نابالغ به منزله خطای محض است‌؛ همچنین اگر شخصی کسی را به اعتقاد قصاص یا به اعتقاد مهدورالدم بودن به قتل برساند و این امر بر دادگاه ثابت شود، قتل به منزله‌ شبه عمد است‌.

منظور از تغلیظ دیه چیست؟

هرگاه رفتار مرتکب و فوت یک شخص هردو در ماه های حرام  یا در محدوده حرم مکه مکرمه واقع شود، جنایت چه عمدی بوده و چه غیر عمدی باشد، علاوه بر میزان دیه کلی، یک سوم مبلغ دیه به مبلغ اصلی، اضافه می گردد.

مثلا اگر صدمه وارده در ماه محرم و فوت فرد در ماه صفر انجام پذیرد، این امر موجب تغلیظ قرار نمی‌گیرد. اما اگر صدمه در ماه ذیحجه وارد آمده و فرد در ماه محرم فوت کرده باشد، دیه تغلیظ و تشدید می‌شود. این افزایش مقدار به تناسب ماه ارتکاب جرم و محل آن، اصطلاحا تغلیظ دیه گفته می شود. همانطور که دیده می شود بر خلاف تصور عموم، دیه در ماه های حرام دو برابر نیست بلکه به میزان یک سوم به آن افزوده می گردد.

نکته1: سایر مکان ها و زمان های مقدس و متبرک، مشمول حکم تغلیظ دیه نخواهد بود.

نکته2: منظور از ماه های حرام؛ محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه می باشد.

نکته3: طبق نظر حکومتی مقام معظم رهبری، دیه جنایت بر اقلیت های دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران  با دیه مسلمانان برابر است.

میزان دیه کامل

مطابق ماده 549 قانون مجازات اسلامی مقادیر دیه در ابتدای هر سال مطابق نظر مقام رهبری مشخص می شود و توسط رئیس قوه قضائیه اعلام می گردد. موضوع نرخ دیه در جلسه شورای عالی قضایی مطرح و نرخ دیه در سال 1399 با رشد 20 درصدی نسبت به سال 1398 تعیین شده است. بنابراین دیه سال 99 در ماه های عادی 330 میلیون تومان و در ماه های حرام 440 میلیون تومان خواهد بود.

مهلت پرداخت دیه

1. دیه‌ قتل عمد باید در ظرف یک سال پرداخت شود.
2. دیه‌ قتل شبه عمد ظرف دو سال باید پرداخت گردد.
3. در خطای محض این مهلت به سه سال افزایش می‌یابد.

این مدت‌ها قانونی هستند و در صورتی که طرفین سر تاریخ دیگری توافق کنند از نظر قانون منعی ندارد.

در قتل خطای محض، مجرم باید هر سال یک سوم دیه را بپردازد.

ادله اثبات و نحوه دادرسی مطالبه دیه در جرائم

1. قسامه
2. دلایل اثبات 
3. ضمانت مالی 

برای اثبات دیه باید به مراجع صالح طرح دعوی شود و مستلزم طی مراحلی از جمله :

1. تنظیم شکواییه
2. مراجعه به کلانتری
3. مراجعه به دادسرای محل وقوع جرم
4. و پزشکی قانونی

 است.

جرائم غیر عمدی که اغلب در حوادث رانندگی اتفاق می افتد با شکایت شاکی شروع می شود که این روند با شکایت مستقیم شاکی در دادسرا شروع می شود و یا با مراجعه به نیروی اتنظامی در خواست برای رسیدگی ارائه می شود و بعد از این مرحله رسیدگی در دادگاه یا دادسرا پی گیری می شود. 

بهتر است برای دست یافتن به نتیجه مطلوب و تسریع در روند رسیدگی از وکلای مجرب کمک گرفت بعد از ارجاع پرونده به دادسرا بسته به نوع پرونده ابتدا اظهارات طرفین و شهود ثبت و بررسی می شود و در صورت نیاز به کارشناس ارجاع می گردد.