سوالات حقوقی ارز دیجیتال

امروزه با شدت گرفتن اقبال عمومی نسبت به ارز‌های دیجیتال، افراد زیادی اقدام به سرمایه‌‌گذاری و فعالیت در این عرصه نموده‌اند. ارز‌های دیجیتال کارکرد‌های گوناگونی دارند، این ارز‌ها می‌توانند ابزاری برای حفظ ارزش سرمایه در برابر تورم باشند. همچنین فعالیت در این عرصه امکانی برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه و میان مدت جهت کسب سود را فراهم می‌کند.

در کنار موارد ذکر شده هم‌اکنون تعدادی از شرکت‌های بزرگ دنیا همچون آمازون و تسلا نیز در صدد هستند تا امکان پرداخت بهای محصولات‌شان به ارز‍‌های دیجیتال را فراهم نمایند.

همچنین پیام‌رسان واتس‌اپ نیز اخیرا آزمایش قابلیتی را برای انتقال ارز‌های دیجیتال را در بستر این پیام‌رسان انجام داده است.  همان‌طور که پیداست، ارز‌های دیجیتال در مسیر یافتن جایگاه خود در معاملات روزمره میان افراد نیز قرار دارد.

نوظهور بودن ارز‌های دیجیتال در کنار عدم قانون‌گذاری خاص درباره‌ی آنها، باعث شده تا فعالین این عرصه در بسیاری از موارد با چالش‌های گوناگونی در این زمینه مواجه شوند.

اگر شکایت در حوزه ارز دیجیتال دارید یا نیاز به مشاوره حقوقی ارز دیجیتال دارید می‌توانید از خدمات مشاوره تلفنی دادپرداز استفاده نمایید.

در این مطلب قصد داریم تا با بررسی زوایای حقوقی مختلف ارز‌های دیجیتال، به سوالات رایج در خصوص ارز‌های دیجیتال پاسخ دهیم.

آیا خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران قانونی است؟

به عنوان یک اصل  کلی همیشه به خاطر داشته باشید، تا زمانی که عملی از سوی قانون‌گذار مجرمانه یا غیرقانونی تلقی نشود و برای آن مجازاتی درنظر گرفته نشود، آن عمل مجرمانه تلقی نشده و مجاز است.

هم‌اکنون در قوانین ایران خرید و فروش و معامله‌ی ارز‌های دیجیتال جرم‌انگاری نشده و بدیهی است که مبادلات مربوط به آن نیز در کشور ایران قانونی و مجاز است.

همچنین تاکنون قانون جامعی برای فعالیت در عرصه ارز‌های دیجیتال از سوی مجلس تصویب نشده است، هرچند چندین طرح در مرحله‌ی بررسی و تبادل‌نظر قرار دارد تا در آینده نسبت به تبدیل آن به قانون اقدام شود.

توجه داشته باشید که تبدیل وجوه نقد یا هرگونه عواید دیگری که ناشی از اعمال مجرمانه باشد به ارز‌های دیجیتال، مشمول عنوان مجرمانه‌ی پولشویی قرار می‌گیرد.

به عنوان مثال در صورتی که فردی اقدام به کلاهبرداری نموده و مبالغ حاصل از عمل مجرمانه‌ی خود را جهت پنهان‌کردن منشا مجرمانه آن یا محافظت از این وجوه در برابر اعمال قانون به ارز دیجیتال تبدیل نماید، در این صورت آن فرد علاوه بر کلاهبرداری مرتکب جرم پولشویی نیز شده است.

به یاد داشته باشید که آنچه باعث مجرمانه تلقی شدن این اقدام شده، تبدیل وجوه  حاصل از عمل مجرمانه به ارز‌های دیجیتال بوده است. در صورتی که اگر مبالغ فاقد منشا مجرمانه باشد، معاملات و مبادلات مربوط به ارز‌های دیجیتال، فاقد منع قانونی است.

 صرافی‌های مجاز ارز‌های دیجیتال را چگونه تشخیص دهیم؟

هم‌اکنون به علت عدم شناسایی صرافی‌های دیجیتال به عنوان یک صنف مستقل، اعطای نماد اعتماد الکترونیکی (ای‌نماد) به صرافی‌های ارزدیجیتال صورت نمی‌گیرد.

نماد اعتماد، نمادی است که مشتریان کسب‌وکار‌های آنلاین می‌توانند با مشاهده‌ی آن از هویت صاحب کسب‌وکار،آدرس و میزان سابقه‌ی وی اطمینان حاصل نمایند و با خیال آسوده‌تر نسبت به خرید و معامله با کسب‌وکار‌های مجازی اقدام نمایند.

در غیاب وجود ای‌نماد برای صرافی‌های ارز‌های دیجیتال، بهتر است به عواملی همچون سابقه و حسن شهرت صرافی‌ها، داشتن دفتر و مکان ثابت جهت مراجعه و پیگیری تکیه کرد.

همچنین احراز هویت صاحب صرافی از طریق درخواست اوراق شناسایی نیز مفید فایده است. بهتر است برای معاملاتی که مبالغ بالایی دارند و از صحت عملکرد صرافی اطمینان کافی وجود ندارد، مبادلات به صورت حضوری و با مراجعه به دفتر صرافی‌ها صورت بگیرد. 

آیا صرافی‌های خارجی برای ایرانیان مطمئن است؟

در بسیاری از صرافی‌های معتبر خارجی همچون کوین‌بیس، بایننس و… هم‌اکنون احراز هویت برای مشتریان الزامی است. بدین معنا که قبل از اقدام به معامله در این سایت‌ها، مشتری بایستی تصویری از مدارک هویتی خود را برای صرافی ارسال کند.

صرافی پس از تایید هویت مشتری، اجازه‌ی انجام معاملات به وی را در بستر سایت صرافی می‌دهد. به دلیل اینکه ایران از جمله کشور‌هایی است که تحت تحریم‌های دولت ایالات متحده‌ی آمریکا قرار دارد، امکان فعالیت برای شهروندان ایرانی از طریق بیشتر صرافی‌های معتبر در سطح جهانی وجود ندارد.

اخیرا برخی افراد با جعل پاسپورت سایر کشور‌ها اقدام به جعل هویت و افتتاح حساب در سایت‌های صرافی ارز دیجیتال نموده‌اند، توجه داشته باشید که این اقدام علاوه بر اینکه دارای جنبه‌ی کیفری بوده و قابل پیگیری است، ممکن است در آینده صرافی متوجه هویت جعلی شده و حساب شما را مسدود نماید.

توصیه ما این است که از ارائه‌ی مدارک جعلی یا غیرمعتبر به صرافی‌های دیجیتال خودداری نموده و در صورت نیاز از صرافی‌های معتبر داخل کشور جهت انجام معاملات خود استفاده نمایید.

با توجه به غیرمتمرکز بودن ساختار ارز‌های دیجیتال و عدم وجود سازمان پاسخگو، آیا پیگیری دعاوی مربوط به ارز‌های دیجیتال امکان پذیر است؟

بله، علی‌رغم اینکه سابقه‌ی ارز‌های دیجیتال در یک پایگاه‌داده غیرمتمرکز جمع‌آوری می‌شوند، اما در بسیاری از موارد، پرونده‌ها و دعاوی مربوط به این حوزه قابلیت پیگیری دارند.

هم‌اکنون در رویه قضایی دادگاه‌های ایران، ارز‌های دیجیتال به عنوان دارایی‌هایی قابل نقل و انتقال شناخته می‌شوند و دعاوی مرتبط به این حوزه در دادگاه‌های عمومی قابل طرح است.

البته در برخی موارد همچون ورود غیر‌مجاز به کیف‌پول رمزارز و سرقت موجودی آن‌ها، به دلیل اینکه در بسیاری از موارد مجرمین از ابزار‌هایی جهت مخفی کردن آی‌پی استفاده می‌کنند و همچنین با توجه به اینکه آدرس‌های مربوط به کیف‌پول‌های ارز دیجیتال از حروف و اعداد تشکیل شده و فاقد هرگونه نشانه‌ی هویتی از صاحب آن است، نمی‌توان نسبت به  پیگیری هویت صاحب کیف‌پول مقصد که اقدام به سرقت ارز دیجیتال کرده اقدام کرد و به طور کلی می‌توان گفت پیگیری این پرونده‌ها با مشکلات زیادی همراه است.

در موارد دیگر همچون زمانی که صرافی‌ها از پرداخت ما به ازای ریالی یا رمز‌ارزی خودداری می‌کنند، می‌توان حسب مورد با طرح دادخواست حقوقی یا شکواییه کیفری نسبت به احقاق حق در این خصوص اقدام کرد. به طور کلی پیگیری پرونده‌های مربوط به ارز دیجیتال در اکثر موارد ممکن است.

آیا شکایت از صرافی‌های ارز دیجیتال امکان‌پذیر است؟

همان‌طور که در بالا گفته شد امکان شکایت کیفری و طرح دعوای حقوقی علیه صرافی‌های ارز دیجیتال امکان‌پذیر است.

نکته‌ای که حتما باید در نظر داشت این است که جهت طرح دعاوی و شکایات علیه صرافی‌ها، حتما بایستی مشخصات شرکت یا فردی که صاحب صرافی است را در اختیار مقام قضایی قرار داد.

در دعاوی حقوقی به هیچ عنوان نمی‌توان بدون ذکر نام شخص یا شرکت طرف دعوی اقدام به طرح دعوی کرد. همچنین در شکایات کیفری نیز یافتن هویت مجرم در صورت عدم معرفی وی از سوی شاکی، با مقام قضایی است، در شکایات کیفری، انجام اقدامات تحقیقی و یافتن هویت متشاکی، فرآیندی زمان‌بر محسوب شده که در بسیاری  از موارد نیز به نتیجه منجر نمی‌شود.

لذا همان‌طور که در ابتدای مطلب نیز اشاره شد، پیش از انجام مبادلات و معاملات ارز‌های دیجیتال، نسبت به احراز هویت طرف معامله و اطمینان از صحت مشخصات ایشان اقدام نمایید تا در صورتی که در آینده نیاز به طرح دعاوی کیفری یا حقوقی داشتید با به راحتی نسبت به معرفی هویت شخص مقابل اقدام نمایید.

وکیل ارز‌های دیجیتال چه دعوا‌هایی را می‌تواند پیگیری نماید؟

طرح و پیگری دعاوی حقوقی و کیفری در زمینه ارز‌های دیجیتال امکان‌پذیر است. بیشترین فراوانی جرایم در حوزه ارز‌های دیجیتال مربوط به کلاهبرداری است.

در بسیاری از موارد کلاهبرداران با معرفی ارز‌های بی‌ارزش و یا بسیار کم‌ارزش و وعده‌ی به سود رسیدن خریداران این رمز‌ارز‌ها در مدت زمان کوتاه، مردم را ترغیب به خرید این ارزها می‌کنند.

بدیهی است که پس از گذشت مدتی، خریداران این نوع رمزارزها، متوجه کم‌ارزش بودن آن‌ها شده و در صدد بازپس گیری مبالغ پرداخی برمی‌آیند.

چنین اقدامی با عنوان مجرمانه‌ی کلاه‌برداری قابل پیگیری است. در مواردی دیگر نیز مجرمین اقدام به خرید ارز‌های دیجیتال در بازه‌ی قیمتی پایین می‌نمایند و از طریق سفارش‌گذاری خرید با حجم بالا، قیمت آن ارز دیجیتال موقتا و به طور مصنوعی بالا می‌رود. پس از رشد صعودی قیمت ارز مورد نظر کلاهبرداران، با تبلیغات گسترده در بستر شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام و تلگرام، مردم را ترغیب به خرید ارز مورد نظرشان می‌کنند.

قربانیان این نوع کلاهبرداری با دیدن جهش کوتاه مدت ارز موردنظر و به امید بالا رفتن بیشتر قیمت و کسب سود قابل‌توجه، نسبت به خرید ارز دیجیتال در قیمت بسیار بالا اقدام می‌کنند و پس از مدتی نه تنها سودی کسب نمی‌کنند، بلکه با کاهش قابل توجه ارزش دارایی خود، همزمان با کاهش التهاب اولیه‌ی افزایش قیمت ناشی از خرید عمده‌ی کلاهبرداران نیز مواجه می‌شوند.

این نوع کلاهبرداری که به “پامپ و دامپ” شهرت دارد از رایج‌ترین شگرد‌های کلاهبرداری در حوزه‌ی ارز‌های دیجیتال محسوب می‌شود.

همچنین در خصوص دعاوی حقوقی قابل طرح در خصوص ارز‌های دیجیتال نیز می‌توان به عدم تحویل و تسلیم رمزارز یا معادل ریالی آن پس از انجام معاملات با صرافی‌ها و یا افراد اشاره کرد.

مهم‌ترین رکن متمایز‌کننده‌ی دعاوی حقوقی از کیفری در عنصر سوء نیت طرف مقابل است.

اگر طرف دعوا از ابتدا به قصد بردن مال قربانیان اقدام به فریب آنها نماید و مبالغی از آن‌ها دریافت نماید و سپس در ازای آن ارز دیجیتال تحویل ندهد و یا ارز دیجیتال کم‌ارزش تسلیم کند، در چنین شرایطی طرح دعوای کیفری بهترین راهکار در خصوص پیگیری دعاوی محسوب می‌شود.

در مقابل در برخی از موارد طرف مقابل از ابتدا سوء نیتی نداشته و صرفا به دلایلی همچون عدم وجود نقدینگی کافی یا دیگر مسائل نتوانسته آنچه تعهد کرده اعم از مبالغ ریالی یا ارز دیجیتال را تحویل دهد. در چنین مواردی راهکار شکایت کیفری به دلیل عدم وجود سوءنیت و فقدان عنصر مجرمانه، قابل پیگیری نیست.

تشخیص نحوه‌ی طرح دعاوی و پیگیری آن‌ها، امری تخصصی و دارای زوایای گوناگون حقوقی و فنی است. توصیه ما این است که پیش از اقدام به هرگونه طرح دعوا، نسبت به مشورت با وکلای دادگستری اقدام نمایید.

آیا معاملات ارز‌های دیجیتال با افراد حقیقی و اشخاصی غیر از صرافی‌ها مجاز است؟

همان‌طور که گفته شد، معاملات ارز‌های دیجیتال به طور کلی با اشخاص حقیقی و حقوقی با ممنوعیت قانونی خاصی مواجه نیست. اما در هر صورت لازم است پیش از انجام معاملات از هویت و نشانی طرف معامله آگاهی کامل پیدا نمایید.

آیا می‌توان از رمز‌ارز‌ها جهت پرداخت بهای ریالی کالا‌ها و خدمات دریافتی در داخل کشور استفاده نمود؟

هم‌اکنون مطابق قانون پولی و بانکی کشور، پرداخت دیون در داخل کشور تنها به ارز رایج کشور که همان ریال است مجاز است. هرچند امروزه تمایل افراد و شرکت‌ها جهت پذیرش پرداخت رمز‌ارز جهت تسویه‌ی بهای خدمات و کالا‌ها رو به افزایش است، اما تاکنون در قوانین ایران مجوزی در خصوص امکان پذیرش آن‌ها درنظر گرفته نشده است.

هم‌اکنون طرحی به نام رمز‌ریال توسط بانک مرکزی در مراحل ابتدایی پیاده‌سازی است که مطابق با آن، پرداخت بهای کالا و خدمات به واحد پول ریالِ دیجیتال یا رمزریال ممکن خواهد شد.

توجه داشته باشید که رمزریال ماهیتا با رمزارز‌هایی همچون بیت‌کوین تفاوت داشته و صرفا واحد پولی است که به صورت دیجیتال و توسط دولت و بانک مرکزی تولید و توزیع شده است.

آیا استخراج رمزارز (ماینینگ) در ایران قانونی است؟

هم اکنون وزارت صمت متولی اعطای مجوز به واحد‌های مجاز استخراج رمزارز است. برق مصرفی در واحد‌های مجاز استخراج، با نرخ بالاتری محاسبه می‌شود و همچنین دستگاه‌های استفاده شده برای استخراج نیز بایستی به طور قانونی وارد کشور شده و عوارض گمرکی آن‌ها پرداخت شده باشد.

استخراج بدون مجوز رمز‌ارز علاوه بر اینکه ممکن است شما را با جریمه‌های سنگین نقدی روبرو کند، باعث می‌شود تا در صورت قاچاق بودن دستگاه‌های استخراج، مقام قضایی اقدام به ضبط این دستگاه‌ها نماید که مجموع این ضمانت‌‍ اجرا‌ها، سبب بروز خسارات زیادی به شما خواهد شد.

لذا توصیه می‌شود حتما از مجاری قانونی نسبت به اخذ مجوز استخراج ارز‌های دیجیتال اقدام نمایید.

حوزه‌ی ارز‌های دیجیتال به سبب نوپدید بودن و همچنین عدم شناخت کامل این حوزه از سوی بسیاری از مردم، ممکن است باعث بروز چالش‌ها و سردرگمی‌هایی درخصوص تکالیف قانونی و وظایف افراد در قبال یکدیگر در این عرصه شود. بهتر است پیش از ورود به این بازار تحقیقات خود را کامل کرده و در صورت بروز ابهام، حتما با حقوق‌دانان خبره و آشنا به این حوزه مشورت بگیرید. 

نویسنده: احسان چهره

‎