تا به حال کلمه وکیل رایگان و یا وکیل معاضدتی را شنیده‌اید؟ اولین سوالی که با شنیدن این جمله به ذهن می‌رسد این است که چگونه امکان‌پذیر است که یک وکیل از حق الوکاله خود صرف نظر کند و به صورت رایگان از یک پرونده حقوقی دفاع کند. باید بگوییم بله، این امکان پذیراست. اما استفاده از خدمات وکالتی رایگان پیش شرط‌هایی دارد که در این مقاله قصد داریم به شرح آن بپردازیم.

وکیل رایگان یا وکیل معاضدتی وکیلی است که به استثنای دریافت هزینه‌های دادرسی، حق دریافت هیچگونه وجهی تحت عناوین حق‌المشاوره، حق‌الوکاله و غیره را از موکل خود ندارد.
همانطور که در اصل 35 قانون اساسی آمده:«در همه دادگاه‌ها طرفین دعوا حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند، باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد در همه دادگاه‌ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.

». داشتن وکیل حق اولیه و اساسی هر فرد برای دفاع از حق خود در محاکم قضایی است. با توجه به این موضوع، افراد کم درآمد و کم بضاعت جامعه می توانند وفق ماده 24 قانون وکالت مصوب 1315 از کانون وکلای دادگستری تقاضای معاضدت کنند.

وکلای دادگستری مکلف هستند تا وفق ماده 23 قانون وکالت هر سال حداقل 3 پرونده معاضدتی را که از سمت موسسه معاضدت قضایی کانون وکلا و یا مرکز امور وکلا و کارشناسان قوه قضائیه (ماده 187)  به ایشان ارجاع می شود بپذیرند. این موضوع یک تکلیف قانونی است و چنانچه وکلا از پذیرش این وکالت رایگان سرباز بزنند و یا در وظیفه خود جهت انجام پرونده معاضدتی اهمال کنند، برای ایشان تخلف انتظامی ثبت خواهد گردید.

اگر چه وکالت یک عقد جایز است و وکیل هر زمان بخواهد می تواند استعفا دهد، اما در پرونده های معاضدتی و رایگان این حق از وکیل سلب شده و وکالت معاضدتی  تکلیفی است که قانونگذار به وکیل واگذار کرده است. بالعکس، این حق برای موکل محفوظ است که هر زمان بخواهد وکیل معاضدتی خود را عزل نماید، با این پیش شرط که اگر وکیل معاضدتی توسط موکل عزل شود، موکل دیگر حق استفاده از وکیل رایگان یا همان وکیل معاضدتی را نخواهد داشت.

آیا وکیل رایگان یا معاضدتی از اعتبار لازم برخوردار است؟

تمامی وکلای رایگان معاضدتی از بین وکلای رسمی دادگستری که دارای پروانه وکالت معتبر هستند تعیین می شوند. وفق ماده 46 آیین‌نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری، ارجاع پرونده معاضدتی به کارآموزان وکالت ممنوع است. علاوه بر آن،تمامی کسانی که پروانه وکالت آن‌ها در حالت تعلیق است و یا باطل شده است نیز حق انجام پرونده های معاضدتی را ندارند. با توجه به  این نکته،تمامی وکلای رایگانی که موسسه معاضدت کانون وکلا برای چنین پرونده هایی انتخاب می کند از اعتبار لازم برخوردار هستند.

چگونه افراد می توانند وکیل رایگان یا معاضدتی بگیرند؟

متقاضیان داشتن وکیل رایگان، درخواست خود را به موسسه معاضدت قضایی کانون وکلا یا مرکز امور وکلا و کارشناسان قوه قضائیه (ماده 187) اعلام می کنند. در صورتی که متقاضی حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را دریافت کرده باشد،  وفق ماده 513 قانون آیین دادرسی مدنی حکم اعسار کفایت می کند و درخواست وکیل معاضدتی وی توسط کانون وکلا یا مرکز وکلا و کارشناسان قوه قضائیه قبول می شود. اگر متقاضی نتوانسته یا نخواسته باشد که حکم اعسار از هزینه دادرسی دریافت کند، او باید علاوه بر رونوشت مدارک دعوا، مدارکی هم مبنی بر عدم توانایی پرداخت حق الوکاله به موسسه یا واحد مزبور ارائه نماید که این مدارک شامل تصدیق معتمدان محلی یا نیروی انتظامی محل اقامت وی می باشد. موسسه یا واحد معاضدت قضایی  می تواند در مورد درخواست مطرح شده از سوی متقاضی تحقیق کند و در صورت نیاز به توضیحات و مدارک بیشتر، از طریق نامه و یا اخطاریه وی را احضار نماید. در صورت احراز عدم صلاحیت متقاضی برای دریافت وکیل معاضدتی و تشخیص استطاعت مالی او برای پرداخت حق‌الوکاله، ، موسسه یا واحد معاضدت قضایی درخواست متقاضی را رد خواهد کرد. در این صورت متقاضی مدت 10 روز فرصت خواهد داشت تا شکایت خود را به هیات مدیره کانون وکلای دادگستری یا مرکز امور وکلا و کارشناسان قوه قضائیه اعلام نماید. لازم به ذکر است که رای هیات مدیره در این خصوص قطعی و غیرقابل اعتراض می باشد.

آیا وکیل معاضدتی یک وکیل رایگان است و هیچ حق الوکاله ای دریافت نخواهد کرد؟

در ماده 23 قانون وکالت در خصوص وکالت معاضدتی آمده است که چنانچه موکل محکومٌ‌له (کسی که حکم به نفع او صادر می‌گردد) واقع شود و محکومٌ‌به (چیزی که دادگاه حکم داده است) قابل وصول باشد، وکیل معاضدتی می تواند از محل محکومٌعلیه (کسی که حکم علیه او صادر شده است) ،حق الوکاله‌ی قانونی را دریافت نماید. در غیر اینصورت، چنانچه شروط فوق برقرار نباشد وکیل از حق الوکاله محروم خواهد بود. نکته قابل اهمیت اینست که حق‌الوکاله‌ای که در صورت تحقق شروط بالا به وکیل پرداخت می‌شود، بر اساس تعرفه‌ای است که از سال 1386 تا به حال، به روز نشده و در بسیاری موارد، میزان حق‌الوکاله اندک و بسیار کمتر از حق‌الوکاله متعارف آن پرونده است. همانطور که طبق شرایط فوق اصولاً وکیل مستحق دریافت حق‌الوکاله نیست، وی مکلف به الصاق و ابطال تمبر مالیاتی بر روی وکالتنامه هم نخواهد بود، چرا که وکالت رایگان (معاضدتی) از شمول ماده 103 قانون مالیات‌های مستقیم که وکیل را مکلف به پرداخت مالیات از طریق ابطال تمبر مالیاتی کرده است مستثنی می‌باشد.