با افزایش نرخ اختلافات زوجین، مسئله طلاق توافقی و مراحل انجام آن موضوعی است که سوالات زیادی را به خود اختصاص داده است. در این مقاله ابتدا اطلاعاتی در مورد اینکه طلاق توافقی چیست؟ ارائه می‌گردد، سپس موارد مورد توافق زوجین در طلاق توافقی بررسی می‌گردد، در ادامه مراحل و شرایط انجام طلاق توافقی گفته شده و در انتها به پشیمانی زوجین بعد از اخذ گواهی عدم امکان سازش اشاره‌ای می‌شود. با ما باشید تا اطلاعات بیشتری در این خصوص ارائه گردد.
طلاق توافقی چیست؟
طلاق توافقی، به نوعی از طلاق می‌گویند که زن و شوهر بر اساس توافق با هم، از یکدیگر جدا می‌شوند و به زندگی مشترکشان پایان می‌دهند. طلاق توافقی، ساده‌ترین و سریع‌ترین راه رسیدنِ زوجین به طلاق است. در این نوع طلاق، زن و شوهر درباره همه مسائل و موضوعات یک زندگی مشترک و حق و حقوقی مثل: مهریه، حق نفقه، جهیزیه و حضانت فرزندان، بین خودشان توافق می‌کنند.
موارد مورد توافق زوجین در طلاق توافقی:
1ـ مهریه:
مطابق قانون، زن از زمان اجرای عقد نکاح، مالک مهریه می‌شود و می‌تواند آن را مطالبه و در آن تصرف کند. اما اگر زن در هنگام اجرای طلاق هنوز باکره باشد، مقدار مهریه‌ای که به او تعلق می‌گیرد، تنها نیمی از مهریة مورد توافق در عقد ازدواج است.
«توافق در مسئلة مهریه» در طلاق توافقی به چه معناست؟
اگر زن خواهان دریافت مهریه باشد و مرد هم قبول کند مهریة زن را بپردازد، در مسئلة مهریه توافق حاصل شده است. در شکل دیگر، زن می‌تواند مهریة خود را ببخشد و از دریافت آن صرف‌نظر کند که در این مورد هم، بر سر مهریه بین زوجین توافق حاصل شده است.
با وجود این، یکی از مواردی که ممکن است در بخشش مهریه توسط زن اتفاق بیفتد، رجوع مجدد زن به دریافت مهریه حتی بعد از اجرای طلاق است. یکی از فروض رجوع به مهریه اینست که زن در حال گذراندن دوران عدة طلاق (حالت انتظار شرعی که زن بعد از طلاق یا وفات شوهرش باید تا ازدواج بعدی صبر کند) مهریه‌ی خود را مطالبه کند. یعنی زن مطَلّقه مهریه‌ای که هنگام طلاق بخشیده است را دوباره از همسر سابقش طلب کند. در این حالت ممکن است با رجوع زن به مهریه‌اش بعد از طلاق، طلاق از حالت بائن (طلاقی که موجب پایان روابط زناشویی است) خارج شده و به حالت رجعی تبدیل می‌شود. یعنی اینکه شوهر بتواند در صورت تمایل به همسر خود رجوع و دوباره زندگی مشترک را ادامه دهند.
2ـ حضانت فرزند و چگونگی ملاقات زوجین با آن‌ها
در اصطلاح فقهی، حضانت به معنای حفظ، نگهداری و تربیت فرزندان است. در طلاق توافقی، زن و شوهر باید دربارة حضانت فرزندان توافق کنند. یعنی اینکه حق نگهداری و سرپرستی فرزندان به کدام یک از پدر یا مادر داده شود و کدام یک از آن‌ها فقط حق ملاقات با فرزندان را داشته باشند.
مطابق اصلاحیه‌ی ماده 1169 قانون مدنی، برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی‌می‌کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن حضانت با پدر است. بر این اساس، پس از 7 سالگی کودک، حضانت دختر تا 9 سال قمری و حضانت پسر تا 15 سال قمری بر عهده‌ی پدر است و پس از آن، فرزند به اختیار خود می‌تواند با هر کدام از پدر یا مادر زندگی کند. اما اگر مادر دوباره (با شخصی غیر از پدرِ فرزندانش) ازدواج کند، دیگر حق حضانت فرزندان را ندارد و مطابق قانون، این حق به پدر منتقل می‌شود.
البته زن و شوهر می‌توانند در این موضوع هم در هنگام طلاق، با یگدیگر توافقی کنند که خلاف متن قانون باشد. یعنی توافق کنند که با وجود ازدواج مجدد مادر، حق حضانت همچنان به عهدة او باشد. همچنین، اگر پدر دچار فساد اخلاقی باشد، حتی با وجود ازدواج دوبارة مادر نیز نمی‌تواند صاحب حق حضانت فرزندان شود. در این مورد، مادر می‌تواند با مراجعه به دادگاه و اثبات فساد اخلاقی پدر، کماکان از فرزندانش سرپرستی و حضانت کند. به علاوه، اگر هر کدام از پدر یا مادر که مطابق توافق (در هنگام طلاق) حق حضانت فرزندان را به عهده گرفته است، پس از مدتی به دلیل اعتیاد، فساد اخلاقی و غیره، صلاحیت حضانت را از دست بدهد، طرف دیگر می‌تواند پس از اثبات این مسئله در دادگاه، حق حضانت فرزندان را به دست بیاورد.
3ـ نفقة زن و فرزندان:
نفقه به معنای تأمین نیازمندی‌های اولیه و ضروری زندگی است. مادة ۱۱۰۷ قانون مدنی می‌گوید: «نفقه عبارت است از همة نيازهاي متعارف و متناسب با وضعيت زن، از قبيل: مسكن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزينه‌هاي درماني و بهداشتي و خادم در صورت عادت يا احتياج، به واسطة نقصان يا مرض».
مطابق قانون، در دورانی که مادر مسئولیت حضانت فرزندان بعد از طلاق را بر عهده دارد، سرپرستی مالی و پرداخت نفقه به عهدة پدر است. اما در طلاق توافقی، زن و شوهر می‌توانند در مورد نفقه فرزندان توافق کنند. یعنی با توافق طرفین، معین شود که نفقه را چه کسی و به چه مقداری باید بپردازد. کسی که متعهد به پرداخت نفقه می‌شود، باید نفقة دختر را تا زمان ازدواج دختر (در صورتی که دختر شاغل نباشد) و نفقة پسر را تا 18 سالگی و پایان خدمت سربازی پرداخت کند. همچنین اگر پسر توانایی کار کردن و کسب درآمد نداشته باشد، نفقة او کماکان باید پرداخت شود. اگر زن و شوهر به هر دلیلی نتوانند در هنگام طلاق بر سر مقدار نفقه به توافق برسند، می‌توانند با مراجعه به دادگاه، حکمِ مقدار نفقه را از دادگاه بگیرند.
4ـ اجرت‌المثل:
معمولاً همة زن‌ها در محیط خانه و خانواده کارهایی انجام می‌دهند. کارهایی مانند: شیر دادن به بچه، طبخ غذا، شستشوی لباس‌ها و ظرف‌ها و غیره. خانه‌داری (خدمت زن در خانة شوهر) زن نوعی کار به شمار می‌شود که دارای ارزش مالی است و مطابق قانون و شرع، زن‌ها حق دارند برای انجام این نوع کارها در منزل، از شوهرشان پول دریافت کنند. بنابراین، اجرت‌المثل، همین حق دریافت پول توسط زن در ازای انجام کارهای خانه است. البته اگر زن این کارها را به صورت مجانی انجام داده باشد، اجرت‌المثل به او تعلق نمی‌گیرد. مثلاً: زن برای رضای خدا یا به طور رایگان و بدون انتظار دریافت پول، این نوع کارها را در خانه انجام داده باشد.
5ـ استرداد جهیزیه:
جهیزیه همان اموال و وسایل زندگی است که زن مطابق رسم و عرف، به خانة شوهر می‌آورد. جهیزیه جزو اموال زن به حساب می‌آید. زن می‌تواند جهیزیة خود را در لیستی بنویسد. به این لیست، «سیاهة جهیزیه» می‌گویند. اما سیاهة جهیزیه بدون امضای شوهر اعتباری ندارد. در طلاق توافقی، زوجین باید دربارة جهیزیة زن با هم توافق کنند که در این مورد، زوجین معمولاً به این نتیجه می‌رسند که زن، جهیزیه‌اش را با خودش می‌برد. چنانچه زوجین نتوانند دربارة جهیزیه توافق کنند، زن می‌تواند با استناد به سیاهه، جهیزیة خود را بگیرد.
مراحل و شرایط طلاق توافقی
زن و شوهری که قصد انجام طلاق توافقی دارند، باید قبلاً دربارة مفاد پنج‌گانة بالا با یکدیگر توافق کرده باشند. آن‌ها بعد از توافق مذکور، برای انجام مراحل طلاق، باید به اتفاق یکدیگر و با ارائة اسناد شناسایی شخصی (اصل کارت ملی، شناسنامه) و اصل سند ازدواج به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست «صدور گواهی عدم امکان سازش» یا همان «طلاق توافقی» را تنظیم کنند.
پس از ثبت دادخواست طلاق توافقی، دادگاه خانواده برای رسیدگی به این درخواست مشترک زن و شوهر برگزار می‌شود. زوجین باید به همراه یکدیگر در دادگاه حاضر شوند و درخواست خود را بر صدور گواهی عدم امکان سازش و طلاق توافقی به دادگاه اعلام کنند. مطابق مادة ۲۵ قانون حمایت از خانواده، دادگاه باید زوجین را به مشاور خانواده ارجاع دهد؛ «در صورتي كه زوجين متقاضي طلاق توافقي باشند، دادگاه بايد موضوع را به مركز مشاوره خانواده ارجاع دهد. در اين موارد، طرفين مي‌توانند تقاضاي طلاق توافقي را از ابتداء در مراكز مذكور مطرح كنند». قانون‌گذار این ماده را به خاطر احتمال سازش زن و شوهر و حفظ بنیان خانواده وضع کرده است. اما بعد از انجام این مرحله و عدم سازش، دادگاه حکم به طلاق توافقی می‌دهد.
قانون برای صدور انواع طلاق، داوری دو نفر از هر کدام از بستگان زن و شوهر را الزامی می‌داند که این مرحله برای ترغیب زوجین به سازش است. اما در ماده 27 قانون جدید حمایت از خانواده، شرط داوری برای طلاق توافقی برداشته شده است و دادگاه به همان نتیجة مرکز مشاوره بسنده می‌کند. با صدور گواهی عدم امکان سازش توسط قاضی، زن باید گواهی سلامت بکارت بگیرد و در صورت عدم باکرگی، گواهی عدم بارداری اخذ کند.
بعد از انجام تمام مراحل قانونی انجام طلاق توافقی، گواهی عدم امکان سازش توسط قاضی صادر می‌شود؛ اما فقط با یک اعتبار سه ماهه. بنابراین، زوجین می‌توانند در این مدت سه ماه، با مراجعه به یکی از دفاتر ثبت طلاق، از هم متارکه کنند. اما اگر در مدت این سه ماه به هر دلیلی برای ثبت طلاق به دفاتر رسمی مراجعه نکنند، هم اعتبار گواهی عدم امکان سازش و هم تمامی توافق‌های مابین زوجین برای طلاق توافق، از بین خواهد رفت.
زوجین می‌توانند در همان روزی که حکم قاضی صادر می‌شود، خود را از حق تجدیدنظرخواهی و فرجام‌خواهی ساقط کنند. در این صورت، رأی دادگاه قطعی می‌شود و اعتبار سه ماهه از بین می‌رود. مدیر دفتر دادگاه نیز گواهی قطعیت عدم امکان سازش را در سه نسخه صادر و هر کدام از زوجین، یک نسخه ارائه می‌دهد.
پشیمانی زوجین بعد از اخذ گواهی عدم امکان سازش
بعد از صدور گواهی عدم امکان سازش توسط قاضی، اگر زوجین از متارکه پشیمان شوند، می‌توانند دوباره به زندگی‌شان ادامه دهند. اما گر فقط یکی از زن یا شوهر پشیمان شود، طرف دیگر می‌تواند با مراجعه به دفاتر ثبت طلاق، اقدام به متارکه کند. اگر شوهر به دفتر ثبت طلاق مراجعه کند و زن در مدت زمان یک هفته در دفتر ثبت طلاق حاضر نشود، سردفتر می‌تواند برای حضور به زن، اخطار کتبی دهد. این‌بار اگر زن در دفتر ثبت حاضر نشود، صیغة طلاق اجرا می‌شود و پس از ثبت در دفتر، زن را از آن مطلع می‌کنند. اما اگر زن به دفتر ثبت طلاق مراجعه کند و شوهر در دفتر ثبت حاضر نشود، زن می‌تواند مطابق رأی دادگاه یا سند رسمی، وکالت در طلاق داشته باشد. در این صورت، صیغه طلاق بدون حضور مرد جاری می‌شود و پس از ثبت در دفتر، به شوهر اطلاع می‌دهند.
