مشاغل سخت و زیان آور

یکی از مهم‌ترین تمهیداتی که قانون گذار در راستای حمایت از طبقه کارگر به آن اشاره کرده می‌کند، شناسایی برخی مشاغل با عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور است.

به عبارتی، بعضی مشاغل، ماهیتاً دارای سختی جسمی و بعضاً روحیِ به مراتب بیشتر از مشاغل دیگر هستند و به تناسب همین فشار، به میزان بیشتری در معرض بیماری یا ازکارافتادگی می‌باشند.

لذا مقنن، به تبعیت از ساختار حمایت گرایانه قانون کار و همچنین قوانین مرتبط دیگر نظیر قانون تأمین اجتماعی، طی مقرره‌ای با عنوان آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور، مزایا و حمایت‌هایی را برای این گروه از شاغلان به رسمیت شناخته است.

کار سخت و زیان‌آور به چه کارهایی اطلاق می‌گردد؟

طبق تعریف آیین نامه مشاغل سخت و زیان‌آور:

کارهای سخت و زیان آور، کارهایی هستند که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیر استاندارد بوده و در اثر اشتغالِ کارگر، تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد؛ که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و بتوان با به کار گیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره، صفت سخت و زیان آور بودن را از آن مشاغل کاهش یا حذف نمود.

از تعریف قانون می‌توان اینگونه نتیجه گیری کرد که برخی مشاغل، ذاتاً و ماهیتاً سخت و زیان بار هستند و حتی اعمال تغییرات فنی و بهداشتی، سختی و زیان‌باریِ ماهیت کار را تا حدودی کاهش می‌دهد اما از بین نمی‌برد.

در دسته مقابل، مشاغلی هستند که واجد صفت سختی و زیان باری بوده اما با تدابیر مناسب فنی، بهداشتی و امنیتی از جانب کارفرما، این صفت، در آن‌ها قابل حذف است.

بنابراین کارهای سخت و زیان آور به دو دسته تفکیک می‌شوند:

1. گروه الف: مشاغلی که صفت سخت و زیان آوری با ماهیتِ شغل وابستگی دارد؛ اما می‌توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب توسط کارفرما، سختی و زیان آوری آن‌ها را حذف نمود.
2. گروه ب: مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما، صفت سخت و زیان آوری آن‌ها کاهش یافته ولی کماکان سخت و زیان آوری آن‌ها حفظ می‌گردد.

لیست مشاغل سخت و زیان‌آور

بر اساس تعاریف فوق، پیش فرض اصلی برای مشاغل سخت و زیان‌آور، فهرست مشاغلی است که به صورت آیین نامه، توسط شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار و شورای عالی کار تهیه شده و به تصویب وزارت کار و وزارت بهداشت رسیده است.

1. کار در معادن اعم از تحت الارضی یا سطح الارضی که ایجاب می‌نماید کارگران در تونل‌ها و راهروهای سر پوشیده به استخراج بپردازند.
2. کار استخراج شامل جدا کردن یا منفجر ساختن مواد از سطح کار، حمل مواد عملیات مربوط به انفجار، اداره تأسیسات آب و برق در داخل معدن و به طور کلی هر گونه مباشرت و نظارتی که ایجاب نماید کارگر در تونل‌ها، راهروها یا میله‌های معدن انجام وظیفه نماید، می‌باشد.
3. حفر قنوات و چاه‌ها و فاضلاب‌ها و تونل‌های زیرزمینی و کار در مخازن سربسته.
4. تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌های مشغول به کار و کار مستمر در مجاورت کوره‌های ذوب به نحوی که کارگر در معرض مستقیم حرارت یا بخارات زیان آور متصاعد از کوره باشد.
5. کارگرانی که مستقیماً و مستمراً در امرتولید درکارگاه های دباغی، سالامبورسازی و روده پاک کنی اشتغال دارند و کار مستمر در گندابروها، جمع آوری، حمل و دفن زباله شهری.
6. کار کارگرانی که مستمراً به امر جمع آوری و انتقال و انبار کردن کود (نظافت مستمر طویله، اصطبل، سالن‌های پرورش طیور) در واحدهای دامداری و طیور اشتغال دارند.
7. کار مستمر و مداوم در فضای باز و در ارتفاع بیش از پنج متر از سطح زمین بر روی دکل‌ها، اتاقک‌های متحرک، داربست‌ها و اسکلت‌ها.
8. کار مداوم برروی خطوط و پست‌های انتقال برق با فشار شصت و سه کیلوولت و بالاتر.
9. مشاغل شن پاشی، پخت آسفالت دستی، قیرپاشی و مالچ پاشی.
10. عملیات جوشکاری در داخل مخازن.
11. کارهایی که استمرار آنها موجبات ابتلا به بیماری‌ها حاصل از اشعه را فراهم می‌آورد، نظیر کار با مواد رادیواکتیو و قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونساز به تشخیص مراجع ذی صلاح و به استناد قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب جلسه مورخ بیستم فروردین ماه ۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی.
12. کار در محل‌های با فشار محیط بیش از حد مجاز از قبیل غواصی.
13. کار مستمر در محیط‌هایی که با وجود رعایت مقررات حفاظتی و ایمنی موجبات بیماری‌های گوشی و یا کری کارگر را فراهم سازد.
14. کار در امور سمپاشی باغات و اشجار و مزارع و ضدعفونی اماکن و طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری در زمان سمپاشی.
15. کار کارگرانی که مستقیماً در امر تولید و ترکیب سموم و حشره کش ها اشتغال دارند در زمان انجام کار.
16. کار با وسایل دارای ارتعاش درحدی که برای سلامتی کارگر زیان آور باشد.
17. شاغلین در زندان‌ها و ندامتگاه‌ها که مستقیماً با زندانیان در ارتباط هستند.
18. شاغلین در مراکز روان درمانی که مستقیماً با بیماران روانی در ارتباط هستند.
19. هوشبری، مامایی، فوریت‌های پزشکی، کارشناس علوم آزمایشگاهی، و مشاغل زیرمجموعه آن‌ها
20. خبرنگاری
21. آتش نشانی
22. رانندگان حمل و نقل بار و مسافر درون و بین شهری، راهداران و رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده‌ها (چنانچه رابطه، تابع قانون کار باشد).

نکته: چنانچه شغل افراد در هیچ یک از گروه‌های تعریف شده فوق قرار نگیرد، این امر، مانع تقاضای سختی کار از اداره کار و امور اجتماعی نخواهد بود.

یکی از کاربران سوالی به این شرح در پرسش و پاسخ حقوقی مطرح کرده‌اند:

کارگر کارخانه هستم که شامل مشاغل سخت و زیان‌آور شدم، کارخانه بنده را به اداره کار استان معرفی کرد و کار من تایید شد، به تامین اجتماعی معرفی شدم که در بررسی ها مشخص شد که مدت نه ماه از حق بیمه من در یک شرکت دیگر بوسیله کارفرما رد شده و من در همان محل قبلی و شغل خودم کار می‌کردم و فقط بیمه را در یک شرکت دیگر رد کرده اند و به اشتباه عنوان شغلی من را کارمند رد کرده اند. به همین خاطر کمیته ارزیابی 9ماه را تایید نکرده و از این طرف کارخانه با من قرارداد امضاء نمی‌کند، به کجا باید شکایت کنم چون اداره کار می گویید در صلاحیت ما نیست چون مبلغ بیمه ریخته شده.

پاسخ سعید نجات‌زادگان وکیل پایه یک دادگستری:

اینکه کارفرمایان سوابق بیمه را با عنوان شغلی دیگری رد می‌کنند امری پرتکرار است و غالبا برای فرار از حق بیمه مازاد و … انجام می‌شود. در هر حال بنظر می‌رسد مرجع رسیدگی به این موضوع هیئت تشخیص اداره کار باشد و باید دادخواست خود را به همین مرجع ارائه کنید.

فرآیند تقاضای سختی کار و مراجع صالح به رسیدگی

چه کسانی می‌توانند در مقامِ متقاضی سختی کار، جهت بهره مندی از حمایت‌های آن به اداره کار و امور اجتماعی درخواست دهند؟

1. کارگر
2. کارفرما
3. تشکل‌های کارگری و کارفرمایی
4. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
5. وزارت کار و امور اجتماعی
6. صندوق تأمین اجتماعی

برای درخواست سختی کار کجا مراجعه کنیم؟

 بیمه شدگان شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور و کارفرمایان پس از دریافت فرم مربوطه از ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل سکونت یا اشتغال و تکمیل آن می‌بایست تقاضای خود را طبق فرم شماره 1 و کارفرمایان کارگاه یا سایر مراجع مدعی سخت وزیان آور بودن شغل یا مشاغل کارگاه، تقاضای خود را طبق فرم شماره 2 به اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان یا اداره تعاون، کارو رفاه اجتماعی شهرستان محل اشتغال خود تحویل و رسید دریافت نمایند.

دانلود فرم سختی کار برای درخواست بررسي و تطبيق مشاغل بيمه شده در كارهاي سخت و زيان آور

دانلود صفحه اول فرم شماره یک دانلود صفحه دوم فرم شماره یک

دانلود صفحه اول فرم 2 (فرم درخواست گروهي) دانلود صفحه اول فرم 2 (فرم درخواست گروهي)

مرجع رسیدگی به درخواست سختی کار چه نهادی است؟

تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل و نوع آن در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار، توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کارِ وزارت کار و امور اجتماعی و با تأیید توسط کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی انجام می‌گیرد.

اعضای رسیدگی کننده در کمیته بدوی:

1. معاون روابط کار سازمان کار و امور اجتماعی استان
2. معاون امور بیمه‌ای اداره کل تأمین اجتماعی استان
3. کارشناس مسئول بهداشت حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه / دانشکده علوم پزشکی ذیربط.
4. نماینده کارگران حسب معرفی تشکلِ حائزِ اکثریت استان بنا به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان.
5. نماینده کارفرمایان حسب معرفی کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی استان

جلسات کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی در سازمان کار و امور اجتماعی استان تشکیل و با حضور چهار نفر از اعضای اصلی و یا علی البدل رسمیت می‌یابد و تصمیمات جلسه با اکثریت آراء حاضرین معتبر و لازم الاجرا می‌باشد.

نکته: رأی کمیته بدوی ظرف پانزده روز اداری از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظر خواهی است و در صورتی که هر یک از طرفین (کارگر و کارفرما) به رأی بدوی اعتراض داشته باشند، درخواست تجدیدنظر خود را کتباً به سازمان کار و امور اجتماعی محل تسلیم می‌نمایند.

مرجع تجدیدنظرخواهی از رأی کمیته بدوی کدام بخش است؟

کمیته تجدیدنظر استان مرکب از 5 عضو به ترتیبِ رئیس:

1. سازمان کار و امور اجتماعی استان
2. مدیر کل تأمین اجتماعی استان
3. معاونت بهداشتی دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ذی‌ربط
4. نماینده کارگران حسب معرفی تشکل حائز اکثریت استان بنا به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان
5. نماینده کارفرمایان با معرفی کانون انجمن های صنفی کارفرمایی استان.

نکته: رأی کمیته تجدیدنظر استان از تاریخ ابلاغ قطعی و لازم‌الاجرا می‌باشد.

پس از انجام مراحل فوق و تأیید سختی کار توسط کمیته، کارگر بیمه شده در مشاغل سخت از حمایت‌هایی برخوردار می‌گردد که در ذیل مختصراً به آن‌ها اشاره شده است.

ساعات کاری در مشاغل سخت و زیان‌آور

طبق ماده 52 قانون کار، در کارهای سخت و زیان آور، ساعات کار نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تجاوز نماید.

اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان‌‌آور

به موجب ماده 61 قانون کار، ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کارهای سخت و زیان آور انجام می‌دهند، ممنوع است.

مرخصی در مشاغل سخت و زیان‌‌آور

مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند، پنج هفته می‌باشد. استفاده از این مرخصی حتی الامکان، در دو نوبت و در پایانِ هر شش ماه کار صورت می‌گیرد.

اشتغال زنان در کارهای سخت و زیان‌ آور

به موجب ماده 75 قانون کار، انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان آور برای کارگران زن ممنوع است.

نوجوانان 15 تا 18 سال و مشاغل سخت و زیان بار

به موجب ماده 83 قانون کار، ارجاع هرگونه کار اضافی و کارهای سخت و زیان آور به کارگر نوجوان ممنوع است.

بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور

مطابق با بخش اول بند (ب) تبصره 2 قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور، داشتن حداقل بیست سال متوالی و یا بیست و پنج سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور که در هر مورد، حق بیمه مدت مزبور را نیز به صندوق تأمین اجتماعی پرداخت کرده باشند، بدون شرط سنی می‌توانند درخواست خود را به ادارات کار و امور اجتماعی استان‌ها جهت طرح در کمیته‌های استانی ارائه نمایند.

محاسبه 4%حق بیمه کارگر در مشاغل سخت و زیان‌آور

در صورتی که شغل کارگر از جمله کارهای سخت و زیان آور بوده یا سختی کار در کمیته‌های صالح، احراز گردد، سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور به هر میزان، قبل یا بعد از اشتغال در مشاغل عادی به ازای هر سال سابقه، یک و نیم(1.5)سال محاسبه خواهد شد.

همچنین کارفرما موظف است تا ۴ درصد حق بیمه اضافی این مشاغل را برای افراد فوق پرداخت کند.

یعنی اگر قرار باشد کارفرمایی حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور را پرداخت کند، علاوه بر ۲۳ درصد حق بیمه مشاغل عادی، باید 4 درصد دیگر (جمعاً 27 درصد) بپردازد.

ملاک ۴ درصد، باید آخرین دستمزد شورای عالی کار باشد که تماماً توسط کارفرما پرداخت می‌شود.

محاسبه حق بیمه اضافه مشاغل سخت و زیان آور به صورت زیر است:

(۴ درصد حق بیمه آخرین دستمزد مشمول حق بیمه * تعداد ماه‌ها) + (۴ درصد مستمری محاسبه شده (بازنشستگی) * مدت سابقه مشاغل سخت و زیان آور)

نکته 1: اگر سوابق شغلی فرد در کار سخت و زیان بار، قبل از سال ۸۳ باشد، به ۴ درصد حق بیمه، ۴ درصد دیگر افزوده می‌شود، یعنی حق بیمه سخت و زیان آور برای آن دسته از سوابقی که به قبل از سال ۸۳ بازمی گردد ۸ درصد است که این مبلغ به علاوه ۲۳ درصد حق بیمه عادی می‌شود (جمعاً 31 درصد).

نکته 2: تا قبل از احراز شرایط بازنشستگی پرداخت حق بیمه به صورت مشاغل سخت و زیان آور برای کارفرما الزامی نیست.

فوق العاده مزد سختی کار

درقانون وجهی به‌عنوان سختی کار وجود ندارد؛ اما چنانچه کارگاه دارای طرح طبقه بندی مشاغل باشد، فوق العاده سختی کار با توجه به ماهیت شغل یا محیط کار پرداخت می‌گردد.

احتساب مرخصی کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور در سابقه اشتغال

 مطابق قانون تأمین اجتماعی، ایام استفاده از مرخصی استحقاقی، مرخصی بابت ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت 3 روز با دریافت دستمزد در مورد مشمولان قانون کار و ایام استفاده از مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی اعم از اینکه حقوق ایام مزبور توسط کارفرما پرداخت شود و یا اینکه بیمه شده از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کرده باشد، جزء سوابق شغلی بیمه شده می‌باشد. 

نکته تکمیلی 1: رأی قطعی و لازم الاجرا کمیته‌های استانی در خصوص کارهای سخت و زیان آور به استناد بند 2 ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری، قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری است.

نکته تکمیلی 2: چنانچه به کارهای سخت و زیان آور اشتغال داشته و یا از بازنشستگان این مشاغل هستید، عضویت در سامانه مشاغل سخت و زیان آور برای اطلاع از حقوق و مزایای خود، طرح سؤالات احتمالی و آگاهی از آخرین اخبار مشاغل سخت و زیان آور پیشنهاد می‌گردد.

موضوع ایجاب:

تطبیق عنوان شغلی با مشاغل سخت و زیان آور و دریافت گواهی سختی کار

دستمزد:

مبلغ کل تدوین درخواست دریافت گواهی سختی کار، مبلغ 300 هزار تومان می باشد که طی دو قسط 100 و 200 هزار تومانی از دادخواه محترم دریافت می گردد.

قسط اول پس از مشاوره تلفنی یا حضوری با دادخواه جهت حصول اطلاعات و توضیح قانونی سختی کار توسط دادفر، پرداخت می گردد. پس از پرداخت قسط اول، درخواست دریافت گواهی سختی کار و مزایای حاصله از آن ظرف24ساعت به آدرس الکترونیکی دادخواه محترم ارسال گشته تا با بارگذاری آن در سامانه مشاغل سخت و زیان آور، در کمیته بدوی استانی مورد رسیدگی قرار گیرد. قسط دوم پس از دریافت گواهی سختی کار توسط دادخواه، پرداخت می گردد.

سایر توضیحات:

از جمله مزایای دریافت گواهی سختی کار، عدم ارجاع اضافه کاری، مرخصی مازاد، بازنشستگی پیش از موعد، دریافت فوق العاده مزد سختی کار طبق طرح طبقه بندی مشاغل و پرداخت27 درصد حق بیمه توسط کارفرما است. دادفر پس از دریافت مدارک لازم به صورت فیزیکی یا الکترونیکی از دادخواه محترم، درخواست گواهی سختی کار را در فرم های مربوطه تدوین نموده و ظرف24 ساعت به وی ارسال می کند تا طبق بند پیشین جهت رسیدگی در سامانه سختی کار بارگذاری کند. در طول مرحله رسیدگی، دادفر پاسخگوی تمامی ابهامات و سوالات دادخواه محترم خواهد بود.(با تعیین وقت قبلی و به صورت رایگان)